Już jesienią br. odbędą się kolejne wybory samorządowe w Polsce. Partie polityczne, stowarzyszenia i organizacje społeczne oraz lokalne środowiska polityczne w najbliższym czasie rozpoczną poszukiwania odpowiednich kandydatów na radnych, wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Dotyczy to także kandydatów na członków komisji wyborczych, odpowiadających za przeprowadzenie wyborów w terenie.
Instytucjami, które odgrywają istotną rolę w procesie wyborczym, przeprowadzając wybory w bezpośrednim kontakcie z obywatelami, są obwodowe komisje wyborcze. Nie są to, co prawda wyspecjalizowane organy wyborcze, ale ich profesjonalizm i zgodne z prawem działanie, które mają gwarantować prawidłowy przebieg wyborów. W tym celu ważne są szkolenia ich członków oraz osób wskazanych do ich składów przez wójtów.
Kto powołuje
Obwodowe komisje wyborcze powoływane są przez gminne komisje wyborcze, najpóźniej w 14. dniu przed dniem wyborów, spośród kandydatów zgłoszonych nie później niż w 23. dniu przed tymi wyborami. Zgłoszenia dokonywane są przez pełnomocników (lub osoby przez nich upoważnione) tych komitetów, które zarejestrują listę kandydatów w okręgu wyborczym, dla którego właściwa jest dana obwodowa komisja wyborcza. Zgłoszenia przyjmują wójtowie (burmistrzowie, prezydenci miast), którzy zapewniają obsługę administracyjną gminnych (miejskich) komisji wyborczych. Wzór druków zgłoszeniowych określa Państwowa Komisja Wyborcza (dalej: PKW).
O tym, czy dotrzymane zostały wymagane terminy, decyduje data złożenia zgłoszenia właściwemu organowi. W skład komisji obwodowej może wchodzić od 7 do 9 osób.
W nieco mniejszym składzie, bo od 5 do 7 osób, powoływane są obwodowe komisje w odrębnych obwodach głosowania utworzonych w szpitalach, zakładach pomocy społecznej, zakładach karnych czy aresztach śledczych.
Kto może być kandydatem
Kandydatem do komisji może być wyłącznie osoba, która stale zamieszkuje na obszarze gminy właściwej dla tej komisji i posiada prawo wybierania. Wyjątek stanowi osoba wskazana do komisji przez wójta, która nie musi stale mieszkać w gminie właściwej dla obwodowej komisji wyborczej, do której ma zostać powołana.
Członkowie obwodowej komisji wyborczej muszą mieć prawo wybierania. Przysługuje ono obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 18 lat, nie został pozbawiony praw publicznych bądź ubezwłasnowolniony prawomocnym orzeczeniem sądu czy pozbawiony praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu. Kandydować do składu obwodowej komisji wyborczej może również obywatel Unii Europejskiej (dalej: UE) niemający obywatelstwa polskiego, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 18 lat, jest wpisany do właściwego dla danej jednostki samorządu terytorialnego stałego rejestru wyborców i nie jest pozbawiony prawa wybierania w państwie członkowskim UE, którego jest obywatelem.
Przepisy prawa formułują poza tym wiele dodatkowych ograniczeń, które zabraniają zasiadania w składzie obwodowej komisji wyborczej osobie, która pełni funkcję:
● pełnomocnika finansowego komitetu wyborczego,
● pełnomocnika wyborczego komitetu wyborczego lub
● męża zaufania.
Czytaj także: Internetowy Klub Samorządów "Lokalni-Globalni" - narzędzie promocji lokalnych liderów >>
Osoby wchodzące w skład komisji wyborczych, z dniem podpisania zgody na kandydowanie, tracą w nich członkostwo. Z tym samym dniem tracą członkostwo w komisji także osoby będące w stosunku do osób, które wyraziły zgodę na kandydowanie zstępnymi, wstępnymi, małżonkami, rodzeństwem, małżonkami zstępnych lub przysposobionych, jeżeli osoby te kandydują w tym okręgu, dla którego właściwa jest dana komisja wyborcza. Ustawodawca w art. 19 ust. 6 ustawy z 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (dalej: Ordynacji do rad gmin) wskazuje na krewnych zarówno w linii prostej, jak i w linii bocznej (patrz: ramka).
Stosunek pokrewieństwa
Członek komisji wyborczej jest obowiązany powiadomić niezwłocznie przewodniczącego komisji wyborczej o zaistnieniu sytuacji wykluczających go ze składu komisji z powodu pokrewieństwa.
Z przepisów Ordynacji do rad gmin nie wynika zatem zakaz pełnienia funkcji członka obwodowej komisji wyborczej przez powinowatego, tj. np. teścia osoby, która w okręgu wyborczym właściwym dla danej obwodowej komisji wyborczej ubiega się o mandat radnego czy wójta. W art. 19 ust. 6 Ordynacji do rad gmin określającym relacje, które – zachodząc między kandydatem na radnego (wójta) a kandydatem na członka obwodowej komisji wyborczej w tym samym okręgu wyborczym – uniemożliwiają temu drugiemu członkostwo w komisji, nie wskazano bowiem kategorii „powinowatych”, do której należy zaliczyć m.in. teściów, lecz także pasierbów, macochę, ojczyma, przyrodnie rodzeństwo, szwagra i szwagierkę oraz bratową.
Stosując zatem wykładnię literalną prawa, należałoby uznać, że jeśli synowa lub zięć kandydują na radnego (wójta) w danym okręgu wyborczym, to ich teściowie mogą być członkami obwodowej komisji wyborczej w tym okręgu.
Takie podejście nie wydaje się jednak do końca logiczne i uzasadnione, skoro w odwrotnej sytuacji, w jakiej to teść byłby kandydatem na radnego czy wójta, jego zięć lub synowa nie będą mogli zasiadać w obwodowej komisji wyborczej w tym okręgu wyborczym, ponieważ art. 19 ust. 6 Ordynacji do rad gmin wyraźnie tego zabrania. Celem tych regulacji jest wykluczenie nie tylko krewnych, lecz także powinowatych, kandydata z udziału w czynnościach organów wyborczych dotyczących jego osoby, co pozwoli zachować pełną bezstronność i obiektywizm przy przeprowadzaniu wyborów.
Na takim stanowisku stoi również PKW, ale zaznaczam, że nie ma żadnych przeciwwskazań, by zarówno krewni, jak i powinowaci kandydata byli członkami obwodowej komisji wyborczej w innym okręgu wyborczym niż ten, w którym kandydat ubiega się o mandat. Udział krewnych kandydata w komisjach przeprowadzających wybory w okręgach innych niż ten, w którym startuje dany kandydat, nie rodzi bowiem zagrożenia wpływania takich osób na czynności wyborcze (np. obliczanie głosów) tego kandydata dotyczące.
KREWNI W LINII PROSTEJ I BOCZNEJ
Zstępnymi w linii prostej są dzieci, wnuki, i prawnuki, a w linii bocznej siostrzeńcy, bratankowie, siostrzenice, bratanice itd. Wstępni w linii prostej to rodzice, dziadkowie i pradziadkowie, a w bocznej wujowie, ciotki itd. Za małżonków zstępnych w linii prostej uznaje się małżonka dziecka, wnuka lub prawnuka, a w linii bocznej małżonków bratanków, siostrzeńców, bratanic, siostrzenic itd. Małżonkiem przysposobionego jest natomiast małżonek dziecka przysposobionego.
Czytaj także: Więcej czasu na zgłaszanie kandydatów do komisji wyborczych >>
Podstawy prawne:
● Ustawa z 19 listopada 2009 r. o zmianie ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 213, poz. 1652)
● Ustawa z 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz.U. nr 113, poz. 984; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 213, poz. 1652)
● Ustawa z 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (j.t. Dz.U. z 2003 r. nr 159, poz. 1547; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 213, poz. 1652)