Służba przygotowawcza jest kolejnym przykładem systemowego podejścia do doskonalenia potencjału administracji publicznej. Za budujące należy uznać kontynuowanie transferu dobrych praktyk zarządczych z sektora prywatnego do publicznego. Ustawowa ranga przygotowania pracownika do należytego wykonywania obowiązków służbowych jest dobrym kierunkiem budowania profesjonalnej i służebnej administracji publicznej.
Polska nadrabia długoletnie zaniedbania w zakresie budowania profesjonalnej administracji i etosu pracy urzędnika. Tej ocenie nie służą też czasami zbyt jednostronne oceny czy tendencyjne opinie mass mediów na temat pracy urzędnika.
Obowiązek przygotowania
Za istotny krok w zakresie wdrożenia systemowych rozwiązań zarządzania zasobami ludzkimi administracji należy uznać przyjęte zapisy ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych, która to po raz pierwszy od 18 lat wprowadziła obowiązek przeprowadzania służby przygotowawczej. Z punktu widzenia społecznej roli organizacji jednym z celów służby przygotowawczej jest adaptacja zawodowa pracownika. W ten sposób jeden ze znaczących podmiotów rynku pracy w sektorze publicznym objęty został obowiązkowym przygotowaniem do wykonywania swoich obowiązków.
Służba przygotowawcza już znacznie wcześniej stała się integralnym elementem wiązania swojej kariery ze służbą cywilną czy też innymi wyspecyfikowanymi grupami zawodowymi, np. służbami mundurowymi.
Przytoczony przykład (patrz: ramka Przykład służby przygotowawczej) obrazuje rangę i odpowiedzialność z tytułu właściwego zaplanowania i przeprowadzenia służby oraz adaptacji zawodowej, pod kątem późniejszego właściwego wykonywania zadań i zajmowania odpowiednich postaw w trudnych, realnych sytuacjach, od których zależeć będzie nasze fizyczne bezpieczeństwo.
Także w wymiarze fachowego, bezstronnego, zgodnego z prawem działania pracowników administracji publicznej, oczekują klienci w urzędach. Dlatego tak ważnego znaczenia nabiera element służby przygotowawczej, jakim jest przystosowanie do wykonywania określonych zadań, wymagające odpowiedniego przygotowania zawodowego. Temu służy właściwie określony program służby przygotowawczej. Wynikiem tego elementu jest określenie, na ile pracownik spełnia instytucjonalne wymagania stanowiska pracy i daje gwarancję należytej pracy.
Czytaj także: Czy osoba zatrudniona na zastępstwo powinna przejść służbę przygotowawczą>>
Przynależność do grupy
Drugi element służby przygotowawczej obejmuje przystosowanie do środowiska pracy, adaptację jednostki do grupy społecznej, z którą będzie współpracowała. Z punktu widzenia socjologii pracy podjęcie aktywności zawodowej rozpoczyna najdłuższy okres życia, cechujący się odpowiednią dynamiką. Dla wielu osób, np. absolwentów, którzy pracą w administracji publicznej rozpoczynają swoją karierę zawodową, jest to istotna zmiana dotychczasowego ustabilizowanego życia; zmiana, która rodzi określone obawy, niepewność, lęk.
Stawiając pierwsze kroki w urzędzie, na ścieżce rozwoju zawodowego każdy ma, z jednej strony, określone aspiracje, zapał wynikający ze zdobytej wiedzy, posiadanych umiejętności, z drugiej zaś – obawy z braku doświadczenia zawodowego, nieznajomości metod pracy w administracji publicznej. Rozpoczynając zwłaszcza pierwszą pracę, wyjątkowo odczuwa się potrzebę afiliacji, opieki i pomocy ze strony współpracowników i przełożonych.
Stąd tak istotne jest wyznaczenie opiekuna o odpowiedniej wiedzy i predyspozycjach, który będzie przewodnikiem dla adepta służby publicznej.
Opiekun powinien traktować swoją pracę poważnie i odpowiedzialnie. Bardzo często wskazana osoba na opiekuna nie nadaje się do tej funkcji z powodu braku odpowiednich kwalifikacji zawodowych, autorytetu, umiejętności pedagogicznych; albo jest tylko figurantem – jej zadania de facto wykonuje inny pracownik.
W społecznym aspekcie służby przygotowawczej należy zwrócić uwagę na następujące fakty:
1) praca zawodowa rozpoczyna niekiedy prawie czterdziestoletni okres aktywności zawodowej,
2) podjęciu pracy, zwłaszcza pierwszej, towarzyszą silne emocje,
3) podjęcie pracy jest zmianą, występują więc u pracownika naturalne opory, obawy,
4) niezbędne jest zapewnienie opieki, wsparcia,
5) właściwe dobranie opiekuna to podstawa odpowiedniego przygotowania pracownika,
6) służba przygotowawcza powinna być działaniem zaplanowanym, monitorowanym, a nie żywiołowym na zasadzie „jakoś to będzie”.
Zwieńczeniem służby przygotowawczej pracownika samorządowego jest egzamin. Choć w uzasadnionych przypadkach kierownik jednostki może zwolnić pracownika ze służby przygotowawczej, to jednak egzamin jest obowiązkowy. Pozytywnie zdany egzamin stanowi podstawę do nadania uroczystego wymiaru wprowadzenia pracownika do służby administracyjnej poprzez złożenie ślubowania.
Służba przygotowawcza, która w przypadku pracowników samorządowych trwa nie dłużej niż trzy miesiące, jest etapem wprowadzającym do należytego wykonywania obowiązków. Nie powinna być traktowana jako kolejny ustawowy obowiązek, który jak najmniejszym kosztem i zaangażowaniem należy wypełnić, lecz w maksymalny sposób zwrócić uwagę na jej korzyści dla profesjonalnego działania urzędu.
Czytaj także: Awans pracownika samorządowego>>
PRZYKŁAD SŁUŻBY PRZYGOTOWAWCZEJ
Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji osobę przyjętą do służby w policji mianuje się policjantem w służbie przygotowawczej na okres trzech lat. W trakcie jej trwania policjant objęty jest procesem adaptacji zawodowej, określonym stosowną decyzją komendanta głównego Policji. Określane są także ramowe zasady odbywania adaptacji zawodowej przez policjanta w oddziałach prewencji, które wskazują liczbę 37 służb przekładanych na 296 godzin, w trakcie których policjant powinien m.in.:
1) wykonywać zadania związane z prowadzeniem akcji i operacji policyjnych w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego,
2) wykonywać czynności służbowe związane z ochroną bezpieczeństwa i porządku publicznego podczas legalnych zgromadzeń publicznych oraz w czasie imprez masowych i protestów społecznych.