Z uwagi na konieczność poprawnego obliczenia relacji państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto, jak również należyte wypełnianie przez Polskę zobowiązań w ramach statystyki międzynarodowej, ustawa o finansach publicznych nałożyła na Ministra Finansów obowiązek określenia szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa, przy uwzględnieniu podstawowych kategorii przedmiotowych i podmiotowych zadłużenia oraz okresów ich zapadalności.
Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa, ma swą podstawę w art. 72 ust. 2 ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm., dalej FinPublU).
Przedmiotowe rozporządzenie było poprzedzone rozporządzeniem Ministra Finansów z 20.6.2006 r. w sprawie szczegółowych zasad klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego (Dz.U. Nr 112, poz. 758).
Zgodnie z FinPublU przez państwowy dług publiczny należy rozumieć wartość nominalną zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu zobowiązań wzajemnych między jednostkami należącymi do tego sektora.
Tytuły dłużne zaliczane do państwowego długu publicznego określa art. 72 tejże ustawy. Są to:
a) wyemitowane papiery wartościowe;
b) zaciągnięte pożyczki i kredyty;
c) przyjęte depozyty;
d) zobowiązania wymagalne.
Rozporządzenie dokonuje szczegółowej klasyfikacji ww. tytułów dłużnych ze względu na:
a) przedmiot i okresy zapadalności, jak również
b) rodzaj wierzyciela.
Zgodnie z dyspozycją art. 72 ust. 2 FinPublU rozporządzenie, poza dokonaniem klasyfikacji ustawowej tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, dokonuje również prezentacji sposobu rozumienia poszczególnych tytułów, celem uniknięcia wątpliwości związanych z przyporządkowaniem poszczególnych zobowiązań do właściwych tytułów dłużnych.
Czytaj także: Kwartalne sprawozdanie o stanie zobowiązań wg tytułów dłużnych oraz poręczeń i gwarancji – Rb-Z>>
Papiery wartościowe
Kategoria „papiery wartościowe” obejmuje wyemitowane dłużne papiery wartościowe, które zostały dopuszczone do obrotu zorganizowanego (tj. takie, dla których istnieje płynny rynek wtórny). Zaliczane są do niej m.in. bony i obligacje. Z kategorii tej wyłączone są papiery udziałowe oraz instrumenty pochodne. Dodatkowo z uwagi na termin zapadalności wyróżniamy:
a) krótkoterminowe papiery wartościowe – tj. takie, których pierwotny termin do wykupu jest nie dłuższy niż rok (dla przykładu: bony skarbowe, bony komercyjne),
b) długoterminowe papiery wartościowe − pierwotny termin do wykupu jest dłuższy niż rok (np. obligacje, obligacje skarbowe oraz inne dłużne papiery wartościowe).
Jedną ze zmian w stosunku do rozporządzenia obowiązującego do końca 2010 r. jest ujęcie w jednej kategorii pożyczek oraz kredytów. Wynika to z faktu, że FinPublU wymienia te dwa tytuły dłużne w ramach jednej kategorii.
Kredyty i pożyczki
Kredyty i pożyczki zostały podzielone z uwagi na termin zapłaty:
a) krótkoterminowe – czyli o pierwotnym terminie zapłaty nie dłuższym niż rok lub podlegające spłacie na żądanie,
b) długoterminowe − o pierwotnym terminie zapłaty dłuższym niż rok.
Drugą zmianą jest to, że kategoria kredyty i pożyczki została doprecyzowana. Wymieniono rodzaje zobowiązań finansowych, mających zbliżone do pożyczki skutki ekonomiczne, które należy w ramach statystyki długu publicznego traktować jak pożyczkę.
Według przedmiotowego rozporządzenia tytułem dłużnym zaliczanym do państwowego długu publicznego są:
a) umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym, jeżeli mają wpływ na poziom długu publicznego;
b) umowy sprzedaży, w których cena jest płatna w ratach,
c) umowy leasingu zawarte z producentem lub finansującym, w których ryzyko i korzyści z tytułu własności są przeniesione na korzystającego z rzeczy, a także
d) umowy nienazwane o terminie zapłaty dłuższym niż rok, związane z finansowaniem usług, dostaw, robót budowlanych, które wywołują skutki ekonomiczne podobne do umowy pożyczki lub kredytu.
Rozporządzenie klasyfikuje również jako pożyczki papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona (tzn. nie istnieje dla nich płynny rynek wtórny) z wyłączeniem akcji oraz innych papierów udziałowych.
Sam zakres definicji pozostał tożsamy z dotychczasowymi interpretacjami Ministerstwa Finansów, jak również z definicją podaną w rozporządzeniu Ministra Finansów z 4.3.2010 r. w sprawie sprawozdań jednostek sektora finansów publicznych z zakresu ogółu operacji finansowych (Dz.U. Nr 43, poz. 247).
Użyto innych sformułowań z uwagi na pojawiające się wątpliwości co do konieczności zaliczania niektórych umów nienazwanych do długu publicznego. Przykładem tego były wszelkiego rodzaju umowy związane z finansowaniem uprzednio udzielonego przez dostawcę wyrobów lub usług kredytu kupieckiego. Wydaje się, że powyższe doprecyzowanie powinno wyeliminować wątpliwości tego typu.
Przyjęte depozyty
Kolejną kategorią są przyjęte depozyty. Do tej grupy zobowiązań należy zaliczyć wszelkie zobowiązania wynikające z przyjętych przez jednostkę sektora finansów publicznych depozytów będących przede wszystkim środkiem finansowania potrzeb pożyczkowych danej jednostki, w szczególności spłaty wcześniej zaciągniętych zobowiązań lub niedoboru środków danej jednostki. Przyjęte depozyty zostały podzielone na:
a) depozyty zbywalne (na żądanie) − natychmiast wymienialne na gotówkę lub płatne na żądanie wierzyciela,
b) inne depozyty, które nie mogą być natychmiast wymienione na gotówkę lub nie mogą być w dowolnym momencie wykorzystywane do dokonywania płatności przez wierzyciela, w szczególności w formie depozytów terminowych.
Zobacz: Nowy plan kont oraz szczególne zasady rachunkowości jednostek sektora finansów publicznych>>
Zobowiązania wymagalne
Ostatnią kategorią są zobowiązania wymagalne, rozumiane jako bezsporne zobowiązania, których termin płatności dla dłużnika minął, a które nie zostały ani przedawnione, ani umorzone.
Tak jak dotychczas wskazane wyżej tytuły mają charakter rozłączny. Oznacza to, że np. pożyczka, której termin płatności minął, dalej jest ujmowana w kategorii „pożyczka”, nie zaś w kategorii „zobowiązania wymagalne”. Wynika to z tego, że tytuł roszczenia wobec danego dłużnika nie uległ zmianie. W dalszym ciągu jest on dłużny określoną kwotę z tytułu zaciągniętej (ale niespłaconej w terminie) pożyczki.
Według okresów zapadalności (rozumianych jako termin wykupu papierów wartościowych lub termin zapłaty z tytułu zaciągniętych pożyczek i kredytów) podzielone zostały tylko papiery wartościowe oraz pożyczki i kredyty. Pozostałe tytuły, z uwagi na swoją specyfikę, nie mogą być klasyfikowane wg kryterium zapadalności. Postacią pośrednią mogą być przyjęte depozyty, wśród których można wyróżnić depozyty na żądanie.
Wymieniony powyżej zakres tytułów dłużnych, czyli zobowiązań zaklasyfikowanych do konkretnego tytułu dłużnego, jest zgodny z rozporządzeniem Rady (WE) Nr 2223/96 z 25.6.1996 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i regionalnych we Wspólnocie (tzw. ESA 95).
Wyjątkiem są zobowiązania wymagalne, które według prawa wspólnotowego (procedura nadmiernego deficytu – Excessive Deficit Procedure) nie są tytułem dłużnym zaliczanym do długu publicznego.
Powyższa, celowa rozbieżność wynika z różnicy pomiędzy polską a unijną sprawozdawczością budżetową. W Polsce ogólnie przyjętą metodą obliczania deficytu budżetowego jest zasada kasowa polegająca na ewidencjonowaniu dochodów i wydatków w momencie faktycznego przepływu finansowego (wpływu lub wypływu środków). W sprawozdawczości UE obowiązuje tzw. zasada memoriałowa, polegająca na tym, że dochody i wydatki są ewidencjonowane w momencie zawarcia transakcji, niezależnie od faktycznego przepływu finansowego. Tym samym wyróżniona w Polsce kategoria zobowiązań wymagalnych jest w rozumieniu zasad sprawozdawczych UE wydatkiem budżetowym rejestrowanym w momencie realizacji transakcji, np. zakupu towaru, niezależnie od terminu dokonania faktycznej płatności. Oznacza to, że nie ma konieczności ujmowania tego typu zobowiązań bezpośrednio w długu jeżeli nie zostały uregulowane w terminie, gdyż zostaną odnotowane w tzw. potrzebach pożyczkowych netto, których źródłem finansowania będzie emisja długu lub nadwyżki z lat ubiegłych.
Jeżeli na zagadnienie tytułów dłużnych spojrzymy od strony kryterium podmiotowego (wierzyciel rezydent lub nierezydent), to na mocy omawianego rozporządzenia tytuły dłużne zaliczane do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa, możemy podzielić na:
1) dług krajowy − obejmujący zadłużenie powstałe w stosunku do rezydentów w rozumieniu ustawy z 27.7.2002 r. − Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 141, poz. 1178 ze zm. dalej: DewizPrawU), ze szczególnym wyodrębnieniem:
a) jednostek sektora finansów publicznych,
b) banku centralnego,
c) banków,
d) innych krajowych instytucji finansowych;
2) dług zagraniczny − obejmujący zadłużenie powstałe w stosunku do nierezydentów w rozumieniu DewizPrawU, w szczególności wobec podmiotów mających swoją siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej, w którym obowiązującym środkiem płatniczym jest waluta euro.
Czytaj także: Zmiany w klasyfikacji budżetowej>>
Powyższy podział nie odbiega od podziału obowiązującego dotychczas. Jedyna zmiana, która nastąpiła, dotyczy doprecyzowania redakcyjnego w długu krajowym, poprzez dodanie wyrazu „krajowych” do określenia instytucji finansowych zaliczanych do długu krajowego.
Podział wierzycieli, w ramach długu krajowego i zagranicznego przyjęty został w powyższej postaci, przede wszystkim ze względu na obowiązki Polski w zakresie sprawozdawczości międzynarodowej w zakresie długu publicznego.
Rozporządzenie Ministra Finansów z 23.12.2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa (Dz.U. z 2010 r. Nr 252, poz. 1692) Weszło w życie 1 stycznia 2011 r.
Małgorzata Michalska
samorzad.infor.pl