Ustawa z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (dalej: u.d.p.) nakłada na zarządców drogi obowiązek dbania o istniejące budowle drogowe, w szczególności nawierzchnie dróg, chodników, a także o urządzenia związane z drogą. Jest to tzw. utrzymanie nawierzchni drogi, czyli przede wszystkim dozór, objazdy dróg, reagowanie na zauważone wady, usterki, dewastacje, w szczególności takie, które mogą powodować zagrożenie bezpieczeństwa ruchu. Należy więc zapewnić konserwację urządzeń drogowych, sprawność sygnalizacji świetlnej czy też kompletność oznakowania.
W zakres utrzymania drogi wchodzi wykonywanie robót konserwacyjnych, porządkowych i innych zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody ruchu, w tym także odśnieżanie i zwalczanie śliskości zimowej (art. 4 pkt 20 u.d.p.).
Zarządy drogowe przy organizacji zimowego utrzymania dróg muszą odpowiednio wcześnie zapewnić gotowość sprzętu, którego rodzaj i ilość zapewni utrzymanie przejezdności dróg, pracowników do ręcznego odśnieżania, a także przewidzieć całodobową obsługę dla koordynacji działań. Coraz częściej inwestują też w nowoczesne techniki monitoringu stanu nawierzchni drogowych, co pozwala w sposób bardziej racjonalny wydawać dyspozycje wyjazdu pługopiaskarek na właściwe odcinki dróg.
Przy wykonywaniu swych zadań, w tym prowadzeniu akcji zimowej, dla zarządców dróg przewidziano ułatwienia, polegające na możliwości korzystania z nieruchomości przyległych do drogi. Zarządy dróg mają więc prawo do:
● wstępu na grunty przyległe do pasa drogowego, jeżeli jest to niezbędne do wykonywania czynności związanych z utrzymaniem i ochroną dróg,
● urządzania czasowego przejazdu przez grunty przyległe do pasa drogowego w razie przerwy w komunikacji na drodze,
● ustawiania na gruntach przyległych do pasa drogowego zasłon przeciwśnieżnych.
Natomiast właścicielom lub użytkownikom gruntów, którzy ponieśli szkody w wyniku wymienionych wyżej czynności przysługuje stosowne odszkodowanie.
Bez względu na to, czy czynności polegające na odśnieżaniu i uszorstnieniu nawierzchni będą realizowane przez jednostki organizacyjne gminy (zarządy dróg, zakłady budżetowe), czy też zostaną zlecone w ramach zamówień publicznych, należy zadbać, by do akcji zimowej używane były środki nieszkodzące środowisku.
W rozporządzeniu Ministra Środowiska z 27 października 2005 r. w sprawie rodzajów i warunków stosowania środków, jakie mogą być używane na drogach publicznych oraz ulicach i placach wyszczególnione zostały środki, jakie można stosować do zapobiegania powstawaniu zimowej śliskości nawierzchni oraz jej zwalczania.
Zgodnie z § 2 tego rozporządzenia na drogach publicznych używa się środków:
● niechemicznych: piasek oraz kruszywo naturalne lub sztuczne o odpowiednim uziarnieniu,
● chemiczne w postaci stałej: chlorek sodu, chlorek magnezu, chlorek wapnia,
● chemiczne w postaci zwilżonej: chlorek sodu, chlorek magnezu, chlorek wapnia,
● mieszanki środków niechemicznych i chemicznych.
Ogólne warunki stosowania środków chemicznych na drogach publicznych są następujące:
● środki chemiczne stosuje się do usunięcia gołoledzi i oblodzenia, a także do zapobiegania powstawaniu oblodzenia i śliskości pośniegowej,
● środki chemiczne stosuje się po mechanicznym usunięciu śniegu,
● rozrzut środków chemicznych powinien następować w pasie jezdni lub chodników.
Natomiast szczegółowe warunki stosowania środków na drogach, w zależności od temperatury i stanu nawierzchni, zawierają załączniki do rozporządzenia.
W ustawie z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej: u.c.p.g.) określone zostały m.in. obowiązki właścicieli nieruchomości dotyczące utrzymania czystości i porządku. Przez „właścicieli nieruchomości” rozumie się jednak także współwłaścicieli, użytkowników wieczystych oraz jednostki organizacyjne i osoby posiadające nieruchomości w zarządzie lub użytkowaniu, a także inne podmioty władające nieruchomościami.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 4 u.c.p.g. do właścicieli nieruchomości należy uprzątniecie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości, przy czym za chodnik taki uznaje się wydzieloną część drogi publicznej służącą dla ruchu pieszego położoną bezpośrednio przy granicy nieruchomości. Chodnik jest wprawdzie częścią drogi, ale obowiązek jego sprzątania oraz odśnieżania nałożono na właściciela przylegającej do niego nieruchomości. Należy podkreślić, że chodnik musi przylegać „bezpośrednio” do nieruchomości. Tak więc w przypadku, gdy chodnik oddzielony jest np. zieleńcem (położonym w pasie drogowym i stanowiącym część drogi) obowiązek jego sprzątania po stronie właściciela sąsiadującej nieruchomości nie powstaje.
Z orzecznictwa
Pojęcie „utrzymanie drogi” oznacza zgodnie z ustawą o drogach publicznych wykonywanie robót konserwacyjnych, porządkowych i innych zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody ruchu, w tym także odśnieżanie i zwalczanie śliskości zimowej, natomiast pojęcie „budowa drogi” oznacza wykonywanie połączenia drogowego między określonymi miejscami lub miejscowościami, a także jego odbudowę i rozbudowę.
Wyrok WSA w Warszawie z 6 sierpnia 2008 r.,
sygn. akt VI SA/Wa 408/2008
Praca jednostki organizacyjnej sprawującej zarząd drogi powinna być tak zorganizowana, żeby miała ona możliwość odpowiednio szybkiego stwierdzenia wystąpienia na drodze zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu i podjęcia działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia.
Wyrok SN – Izba Cywilna z 26 marca 2003 r.,
sygn. akt CKN 1347/2000
Podstawy prawne
● Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (j.t. Dz.U. z 2005 r. nr 236, poz. 2008; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 230, poz. 1373)
● Ustawa z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. nr 19, poz. 115; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 222, poz. 1321)
● Rozporządzenie Ministra Środowiska z 27 października 2005 r. w sprawie rodzajów i warunków stosowania środków, jakie mogą być używane na drogach publicznych oraz ulicach i placach (Dz.U. nr 230, poz. 1960)