Marian Banaś, prezes NIK, podczas wtorkowej prezentacji wyników kontroli wpływu działań państwa na sytuację finansową samorządów, zauważył, że dochody własne samorządów były stopniowo zastępowane przez fundusze pochodzące z budżetu państwa i funduszy rządowych. Dodatkowo, większość tych środków była rozdzielana w sposób uznaniowy.
- Dyskryminacja dużych miast
- Uzależnienie finansów samorządów od decyzji rządu
- Spadek dochodów z tytułu PIT
- Uznaniowy charakter dochodów transferowych
Raport Najwyższej Izby Kontroli dotyczący wsparcia finansowego samorządów przez państwo w okresie reform podatkowych i odbudowy gospodarki po epidemii COVID-19 wskazuje na kilka kluczowych problemów. Wyniki obu kontroli potwierdziły, że ze względu na zwiększony zakres zadań własnych nałożonych na samorządy przez władze centralne oraz dynamiczny wzrost kosztów bieżących znacząca część samorządów nie tylko doświadczyła zahamowania dynamiki dochodów, ale także doświadczyła finansowej zapaści - powiedział Banaś.
Dyskryminacja dużych miast
NIK zauważyła, że duże miasta były dyskryminowane przy podziale środków przez rząd.
Dlaczego Warszawa była dyskryminowana lub wręcz pomijana przy podziale środków dla samorządu? Dlaczego w kancelarii ówczesnego prezesa Rady Ministrów opracowano mechanizm, aby część dochodów utraciła tylko Warszawa, która w latach 2020-2023 z tego tytułu straciła niemal 800 mln zł? - mówił Banaś na konferencji.
Uzależnienie finansów samorządów od decyzji rządu
Dochody własne samorządów były coraz bardziej zastępowane dochodami transferowymi, co prowadziło do coraz większego uzależnienia ich finansów od decyzji rządu.
Spadek dochodów z tytułu PIT
Główną przyczyną spadku dochodów własnych samorządów był spadek dochodów z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych w wyniku wprowadzenia programu Polski Ład. Samorządom nie zrekompensowano utraty tych dochodów w żaden trwały sposób.
Uznaniowy charakter dochodów transferowych
Dochody transferowe często miały uznaniowy charakter i trafiały do tych grup samorządów, które były preferowane przez organy administracji rządowej.
NIK przeprowadziła kontrolę wsparcia finansowego samorządów przez państwo w celu ustalenia, czy było ono efektywne i przyczyniło się do wyrównywania różnic w ich potencjale finansowym. Kontrola wykazała szereg nieprawidłowości.