Temat szczepień ochronnych budzi wiele kontrowersji i wątpliwości rodziców. Każdą sytuację należy rozważyć indywidualnie, po konsultacji z lekarzem specjalistą, mając na względzie zdrowie i dobro dziecka. Ostateczną zgodę na szczepienie małoletniego dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, mają prawo, po rozmowie z lekarzem, wyrazić rodzice. Zawsze taka decyzja powinna być podjęta z dużą rozwagą i po dokładnym przeanalizowaniu wszelkich argumentów dotyczących szeroko pojętego dobra dziecka.
W Polsce szczepienia ochronne są obowiązkiem nałożonym przez ustawodawcę. Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 lit b ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2016 r. poz. 1866, z późn. zm.) osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do poddawania się szczepieniom ochronnym.
W przypadku osoby, nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnych, odpowiedzialność za wypełnienie obowiązków, o których mowa ww. przepisie, ponosi przedstawiciel ustawowy, jak też opiekun faktyczny – osoba sprawującą, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga (art. 3 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta).
Obowiązkiem lekarza, sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną jest powiadomienie osoby obowiązanej do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub osoby sprawujące prawną opiekę nad małoletnim dzieckiem. Przedstawicielem ustawowym małoletniego pacjenta są rodzice wykonujący władzę rodzicielską lub opiekun prawny ustanowiony przez sąd opiekuńczy. Zgoda przedstawiciela ustawowego (wyjątkowo opiekuna faktycznego) zastępuje akt woli osoby małoletniej. Zgoda przedstawiciela ustawowego (tj. rodziców, opiekuna prawnego) stanowi w takich sytuacjach zasadę i generalną regułę postępowania odnośnie do przeprowadzenia badania, udzielenia innych świadczeń zdrowotnych.
Zobacz również: Zdrowie
Zgodnie z ww. przepisami prawa, w sytuacji, gdy rodzice małoletnich dzieci nie zgodzą się na zaszczepienie dziecka, zakład opieki zdrowotnej ma obowiązek zawiadomić o tym Państwową Inspekcję Sanitarną.
Kwartalne sprawozdanie z przeprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych jest sporządzane i przekazywane przez osoby przeprowadzające obowiązkowe szczepienia ochronne państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia grudnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych Dz. U. z 2016 r. poz. 849 i 1815).
Główny Inspektor Sanitarny może udzielić upoważnienia pracownikom Głównego Inspektoratu Sanitarnego, a państwowy inspektor sanitarny - pracownikom podległej mu stacji sanitarno-epidemiologicznej, do wykonywania czynności kontrolnych w ramach:
1) zapobiegawczego i bieżącego nadzoru sanitarnego,
2) zapobiegania chorobom zakaźnym i innym chorobom powodowanym warunkami środowiska oraz ich zwalczania
- w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego i jego zgodności z obowiązującymi wymaganiami higienicznymi i zdrowotnymi zgodnie z § 1rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 31 grudnia 2009 r. w sprawie zasad i trybu upoważniania pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych lub Głównego Inspektoratu Sanitarnego do wykonywania określonych czynności kontrolnych i wydawania decyzji w imieniu państwowych inspektorów sanitarnych lub Głównego Inspektora Sanitarnego - Dz. U. z 2010 r. poz. 10).
Zgodnie z § 2 ww. rozporządzenia Główny Inspektor Sanitarny może udzielić upoważnienia zastępcom Głównego Inspektora Sanitarnego do wydawania w jego imieniu decyzji administracyjnych. Państwowy inspektor sanitarny może udzielić upoważnienia do wydawania w jego imieniu decyzji administracyjnych zastępcy państwowego inspektora sanitarnego oraz pracownikom podległej mu stacji sanitarno-epidemiologicznej zatrudnionym na stanowiskach kierowników komórek organizacyjnych oraz pracownikom przeprowadzającym graniczne kontrole sanitarne.
Ponadto, inspektorzy Państwowej Inspekcji Sanitarnej działają na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego. Jeżeli więc, decyzja wydana przez Powiatową Stację Epidemiologiczno-Sanitarną w przedmiocie poddania się szczepieniu nie zostanie wykonana, sanepid będzie mógł najpierw wszcząć postępowanie egzekucyjne, a następnie skierować sprawę do sądu. Postępowanie w sprawie odmowy poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu nastąpiłoby w trybie przepisów ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2016 r. poz. 1713)
Ponadto, Powiatowa Stacja Epidemiologiczno-Sanitarna, może zawiadomić sąd opiekuńczy właściwy według miejsca zamieszkania dziecka o fakcie uchylania się przez przedstawicieli ustawowych – rodziców, od poddania obowiązkowym szczepieniom ich małoletnich dzieci. Sąd w celu sprawdzenia sytuacji opiekuńczo – wychowawczej małoletniego wszczyna postępowanie w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej. Zgodnie z art. 109 § 1 i 2 kro jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia, może w szczególności:
1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;
3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.
Przesłanką zastosowania art. 109 kro jest zagrożenie dobra dziecka, nawet jeżeli nie będzie miało miejsce naruszenie jego dobra. Przepis ten zmierza do usunięcia wszelkiego rodzaju źródeł zagrożenia dobra dziecka bez względu na to, czy trudności w wykonywaniu władzy rodzicielskiej są zawinione przez rodziców, czy też niezawinione (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 7 czerwca 1967 r., sygn. III CR 84/67). Sąd opiekuńczy powinien działać przede wszystkim profilaktycznie przez zapobieganie ujemnym skutkom niewłaściwego lub nieudolnego sprawowania władzy rodzicielskiej. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może i powinien skorzystać z różnorodnych środków zaradczych. Należy wskazać, iż ratio legis poddania władzy rodzicielskiej ograniczeniom z art. 109 kro tkwi nie w „karaniu” rodziców, ani nie stanowi środka represji w stosunku do rodziców, lecz jest środkiem ochrony zagrożonego dobra dziecka.