Jednostki sektora finansów publicznych, zgodnie z zasadami zawartymi w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885), mają obowiązek gospodarować przyznanymi im środkami w sposób celowy oraz oszczędny. Dokonywane przez nie wydatki winny gwarantować uzyskiwanie najlepszych efektów z danych nakładów, a wybrane metody i zaangażowane środki powinny służyć osiągnięciu założonych wcześniej celów. Zasady organizowania kontroli, w odniesieniu do procesów zachodzących w jednostkach budżetowych zawarte zostały w art. 68-71 ustawy, w dziale dotyczącym kontroli zarządczej oraz koordynacji kontroli zarządczej w jednostkach sektora finansów publicznych.
Wprowadzenie do polskiego prawodawstwa koncepcji kontroli zarządczej, czyli modelu zarządzania menedżerskiego, ma swoje źródła w konieczności dostosowania się do rozwiązań funkcjonujących z powodzeniem w administracji publicznej krajów Unii Europejskiej. Tradycyjny, biurokratyczny model administracji stał się nieskuteczny w kontekście zaleceń instytucji europejskich, które nakazały Polsce wdrożenie takiej koncepcji kontroli wewnętrznej w administracji publicznej, która zawierałaby w sobie kryteria: skuteczności, wydajności, legalności oraz terminowości w zarządzaniu jednostką. Tak więc funkcjonująca przed 2009 rokiem koncepcja kontroli finansowej, zastąpiona została szerszym pojęciem – kontrolą zarządczą.
Zobacz także: Inwentaryzacja w jednostkach sektora finansów publicznych
W myśl art. 68 ustawy kontrola zarządcza to ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny oraz terminowy. Celem kontroli zarządczej jest zapewnienie:
- zgodności działania z przepisami prawa oraz procedurami wewnętrznymi,
- skuteczności i efektywności działania,
- wiarygodności sprawozdań,
- ochrony zasobów,
- przestrzegania i promowania zasad etycznego postępowania,
- efektywności i skuteczności przepływu informacji,
- zarządzania ryzykiem.
Ustawodawca zawarł w art. 69 ustawy delegację dla Ministra Finansów do opracowania wytycznych i standardów funkcjonowania kontroli zarządczej. Ogłoszony w dniu 16 grudnia 2009 r. Komunikat w sprawie standardów kontroli zarządczej dla sektora finansów publicznych zawiera 22 standardy pogrupowane w 5 kategoriach, tj.: środowisko wewnętrzne, zarządzanie ryzykiem, mechanizmy kontroli, informacja i komunikacja oraz monitorowanie i ocena. Standardem o charakterze stricte finansowym jest standard Nr 14 Szczegółowe mechanizmy kontroli dotyczące operacji finansowych i gospodarczych.
Zadaj pytanie: Forum
W myśl Ministra Finansów w każdej jednostce sektora finansów publicznych winny funkcjonować takie mechanizmy kontroli operacji gospodarczych i finansowych, które pozwolą na pełne i rzetelne dokumentowanie i rejestrowanie wszystkich zachodzących operacji. Jest to nawiązanie do art. 40 ustawy, mówiącego o szczególnych zasadach rachunkowości obowiązujących w sektorze publicznym. Zgodnie z nim, jednostki mają obowiązek ewidencjonować wszystkie etapy rozliczeń poprzedzające płatność dochodów i wydatków, w tym także zaangażowanie środków. Standard Nr 14 ma również związek z art. 54 ustawy, nakładającym na głównego księgowego jednostki obowiązek kontrolowania kompletności i rzetelności dokumentów dotyczących operacji finansowych i gospodarczych. Standard 14 mówi o tym, że wszelkie operacje finansowe winny być autoryzowane przez kierownika jednostki, bądź osoby przez niego upoważnione. Cytowana regulacja pozostaje w związku z art. 53 ustawy, zgodnie z którym to właśnie kierownik jednostki jest odpowiedzialny za całość gospodarki finansowej.
Zgodnie z zaleceniem Ministra Finansów jednostki sektora finansów publicznych zobowiązane są do wprowadzenia podziału kluczowych obowiązków dotyczących zatwierdzania, realizacji i rejestrowania operacji finansowych pomiędzy różnych pracowników. Służą temu funkcjonujące od lat różne poziomy kontroli finansowej, tj.:
- wstępna ocena celowości zaciągania zobowiązań: analiza potrzeb, określenie szacunkowej wysokości zobowiązania, zbadanie projektów dokumentów skutkujących zaciągnięciem zobowiązania oraz sprawdzenie jego zgodności z planem finansowym i harmonogramem;
- kontrola merytoryczna: sprawdzenie zgodności przedmiotu zamówienia z wnioskiem lub umową, kontrola jego ceny i jakości, oraz potwierdzenie wykonania dostawy lub świadczenia usług;
- kontrola formalno-rachunkowa: sprawdzenie czy dokumenty dotyczące operacji gospodarczej są zgodne z przepisami prawa oraz wolne od błędów rachunkowych;
- wstępna kontrola operacji gospodarczej: złożenie przez głównego księgowego jednostki podpisu, świadczącego o tym, że nie zgłasza on zastrzeżeń do dokonanej wcześniej przez właściwych pracowników oceny merytorycznej, formalnej i rachunkowej, oraz że zobowiązania mieszczą się w planie finansowym oraz harmonogramie, a jednostka posiada środki finansowe na ich pokrycie.
Pozostałe standardy kontroli zarządczej określonej w Komunikacie Ministra Finansów (m.in. ochrona posiadanych zasobów, czy też bezpieczeństwo systemów informatycznych) również mają wpływ na jakość procesów kontroli finansowej. Pozytywnie wpływają na poprawę kompetencji zawodowych prawników, propagowanie postaw etycznych, doskonalenie struktur organizacyjnych oraz poprawę przepływu informacji. Służą skuteczniejszemu zarządzaniu finansami, co przekłada się wprost na zwiększenie efektywności administracji publicznej.
Polecamy serwis: Audyt i kontrola
Aneta Terlikowska–Bohaczek - główna księgowa jednostek sektora finansów publicznych, specjalista w zakresie rachunkowości budżetowej, trener szkoleń adresowanych do sektora finansów publicznych.