Osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które na podstawie odrębnych ustaw są podatnikami, podlegają obowiązkowi ewidencyjnemu oraz otrzymują numery identyfikacji podatkowej (art. 2 ust. 1 ustawy o NIP). Obowiązkowi ewidencyjnemu podlegają również inne podmioty, jeżeli na podstawie odrębnych ustaw są podatnikami, a w szczególności zakłady (oddziały) osób prawnych oraz płatnicy podatków. Obowiązkowi ewidencyjnemu podlegają także podmioty będące (na podstawie odrębnych ustaw) płatnikami składek na ubezpieczenia społeczne lub ubezpieczenie zdrowotne (podmioty te również otrzymują NIP – art. 2 ust. 2 i 3 ustawy o NIP).
Gmina jest samorządową osobą prawną, która nie ma własnych struktur organizacyjnych, natomiast nałożone na nią zadania wykonuje za pośrednictwem urzędu gminy (art. 2 w zw. z art. 33 ustawy o samorządzie gminnym). Zdolność prawną, jak i zdolność do wykonywania czynności prawnych ma jednak jednostka samorządu terytorialnego, czyli gmina, nie zaś urząd gminy. Urząd jest jedynie aparatem pomocniczym gminy (służy zarządowi do wykonania zadań gminy oraz do obsługi techniczno-organizacyjnej gminy). Osobowość prawną posiada gmina jako taka, nie mają jej natomiast organy gminy ani jej urząd (wyrok NSA z 22 września 1994 r. sygn. akt SA/Łd 73/94). Pozyskiwanie środków unijnych następuje przez gminę jako beneficjenta, tylko ona posiada bowiem osobowość prawną i może być stroną skutecznej umowy cywilnoprawnej.
Urząd gminy, realizując zadania spoczywające na samorządowych osobach prawnych, a skutkujące obowiązkiem podatkowym w podatku od towarów i usług, występuje wyłącznie jako jednostka organizacyjna działająca w imieniu i na rzecz wymienionej osoby prawnej (gminy). Dzieje się to na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z 5 lipca 2010 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 128, poz. 861). Trzeba wskazać, że urząd gminy nie ma możliwości prowadzenia odrębnej ewidencji księgowej dotyczącej rozliczeń VAT dla samorządowych osób prawnych oraz dla ich urzędów, obsługujących od strony techniczno-organizacyjnej te osoby prawne.
Podatnikami VAT są m.in. osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności (art. 15 ust. 1 ustawy o VAT). Na podstawie § 13 ust. 1 pkt 12 rozporządzenia w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o VAT zwalnia się z tego podatku czynności związane z wykonywaniem zadań publicznych nałożonych odrębnymi przepisami, wykonywane w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność przez jednostki samorządu terytorialnego – z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych umów cywilnoprawnych. Jak zatem wynika z powołanych przepisów, to gmina jest podatnikiem VAT, jako realizująca czynności podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (zgodnie z art. 5 ustawy o VAT) we własnym imieniu i na własny rachunek.
Jako podatnik VAT gmina podlega obowiązkowi rejestracyjnemu do potrzeb VAT (art. 96 ust. 1 ustawy o VAT). To samo dotyczy obowiązku wystawiania faktur (art. 106 ust. 1 ustawy o VAT) oraz obowiązku składania w urzędzie skarbowym deklaracji podatkowych (art. 99 ust. 1 ustawy o VAT). Natomiast urząd gminy, jako jednostka wykonująca jedynie zadania gminy, nie może być odrębnym podatnikiem podatku od towarów i usług.
Gmina i urząd gminy do celów podatku od towarów i usług powinny zatem stosować jednakowe oznaczenie NIP, a w związku z ich działaniami (czynnościami) powinno być wystawione jedno rozliczenie deklaracyjne. Tym samym wszelkie dokumenty wymagające oznaczenia NIP, sporządzane przez urząd gminy, a dotyczące czynności przypisanych prawnie gminie, powinny być sygnowane NIP osoby prawnej, w której imieniu wykonywane są te czynności – czyli NIP gminy. Dokumenty księgowe (faktury i deklaracje VAT), wystawiane i sporządzane przez urząd gminy (urząd miejski), powinny posiadać NIP gminy, jeżeli dotyczą czynności przypisanych prawnie gminie. W zakresie zaś podatku od towarów i usług powinno być wystawione jedno rozliczenie deklaracyjne. Ponadto w odpowiednich pozycjach treści faktur odnoszących się do określenia nabywcy (w przypadku nabycia towarów lub usług) oraz sprzedawcy (w przypadku sprzedaży towarów lub usług) powinna być wskazywana gmina.
Jeśli chodzi natomiast o NIP urzędu gminy, to jego posiadanie wynika stąd, że zakłady pracy są obowiązane, jako płatnicy, obliczać i pobierać w ciągu roku zaliczki na podatek dochodowy od osób, które uzyskują od tych zakładów przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej lub spółdzielczego stosunku pracy, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego wypłacane przez zakłady pracy, a w spółdzielniach pracy – wypłaty z tytułu udziału w nadwyżce bilansowej (art. 31 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Urząd gminy (urząd miejski), zgodnie z obowiązującą ustawą z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458 z późn.zm.) jest pracodawcą zatrudnionych w nim pracowników. To na urzędzie gminy jako zakładzie pracy spoczywa zatem obowiązek poboru zaliczek na podatek dochodowy od dokonywanych wypłat ze stosunku pracy. W związku z tym urząd gminy (urząd miejski) nie może posługiwać się w tym zakresie (podatku dochodowego od osób fizycznych) NIP gminy, lecz powinien na potrzeby tych rozliczeń posiadać swój odrębny NIP.
Podsumowując, podatnikiem VAT jest gmina, jako samorządowa osoba prawna, a nie urząd gminy (jednostka pomocnicza organów gminy). Wszystkie faktury VAT dotyczące sprzedaży i zakupu powinny być wystawiane przez gminę i na gminę. W tym przypadku posiadanie przez jednostkę dwóch numerów NIP jest dopuszczalne – gmina powinna bowiem posiadać odrębny NIP do celów VAT, natomiast urząd gminy (będący pracodawcą) – odrębny NIP do celów podatku dochodowego od osób fizycznych.
Podstawa prawna:
• art. 2 ustawy z 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 269, poz. 2681 z późn.zm.),
• art. 5, art. 15 ust. 1, art. 96 ust. 1, art. 99 ust. 1, art. 106 ust. 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (j.t. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 z późn.zm.),
• § 13 ust. 1 pkt 12 rozporządzenia Ministra Finansów z 4 kwietnia 2011 r. w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 73, poz. 392 z późn.zm.).