Obok Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkich funduszach ochrony środowiska i gospodarki wodnej, działają powiatowe i gminne fundusze ochrony środowiska. Narodowy Fundusz i wojewódzkie fundusze prowadzą samodzielną gospodarkę finansową, pokrywając z posiadanych środków i uzyskiwanych wpływów wydatki na finansowanie zadań oraz kosztów działalności.
Przychody funduszy
Przychodami wszystkich funduszy ochrony środowiska są wpływy z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych pobieranych na podstawie przepisów o ochronie środowiska. Właściwe przepisy prawa ochrony środowiska (art. 400-410 b), określają dokładnie źródła przychodów funduszy ochrona środowiska każdego z czterech szczebli - funduszu narodowego, wojewódzkiego, powiatowego oraz gminnego.
I tak np. wpływy z tytułu opłat i kar, stanowią w 20 proc. przychód gminnego funduszu, a w 10 proc. - powiatowego funduszu. Wpływy z tytułu opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów stanowią w całości przychód gminnego funduszu gminy, z której terenu usunięto drzewa lub krzewy.
Wpływy z tytułu opłat i kar za składowanie i magazynowanie odpadów stanowią w 50 proc. przychód gminnego funduszu gminy, a w 10 proc. - przychód powiatowego funduszu powiatu, na których obszarze składowane są odpady. Jeżeli składowisko odpadów jest zlokalizowane na obszarze więcej niż jednej gminy lub więcej niż jednego powiatu, przychód podlega podziałowi proporcjonalnie do powierzchni zajmowanych przez składowisko na obszarze tych gmin lub powiatów.
Przychodami wszystkich funduszy ochrony środowiska mogą być dobrowolne wpłaty, zapisy, darowizny, świadczenia rzeczowe i środki pochodzące z fundacji oraz wpływy z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
Nadwyżki w funduszach
Gminy i powiaty, w których przychody funduszy ochrony środowiska są większe niż dziesięciokrotność średniej krajowej przychodów z roku poprzedniego przypadających na jednego mieszkańca, liczonej odpowiednio dla gmin i powiatów, przekazują nadwyżkę z tytułu tych przychodów do właściwego funduszu wojewódzkiego. Jak wynika z obwieszczenia ministra środowiska z 14 maja 2008 r. (MP nr 41, poz. 373), średnia krajowa przychodów gminnych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej w 2007 roku przypadających na jednego mieszkańca wyniosła 16,50 zł. Natomiast średnia krajowa przychodów powiatowych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej w 2007 roku przypadających na jednego mieszkańca wyniosła 4,44 zł.
Finansowanie z funduszy
Środki gminnych funduszy ochrony środowiska przeznacza się m.in. na:
• edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju;
• wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska;
• wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła;
• wspomaganie systemów gromadzenia i przetwarzania danych związanych z dostępem do informacji o środowisku;
• przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody, w tym urządzanie i utrzymanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków;
• przedsięwzięcia związane z ochroną powietrza i z ochroną wód;
• wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii;
• wspieranie działalności związanej z wytwarzaniem biokomponentów i biopaliw ciekłych,
• wspieranie ekologicznych form transportu;
• działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziałujące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególności na prowadzenie gospodarstw rolnych produkujących metodami ekologicznymi położonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody;
• inne zadania ustalone przez radę gminy, służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska.
Środki finansowe będące w dyspozycji powiatowych funduszy ochrony środowiska przeznacza się prawie na te same cele co środki funduszy gminnych, a ponadto na prowadzenie obserwacji terenów zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy a także na inne zadania ustalone, przez radę powiatu, służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, w tym na programy ochrony środowiska.
Działalność, która może być wspierana środkami pochodzącymi z gminnych i powiatowych funduszy ochrony środowiska, może być finansowana przez przyznawanie dotacji.
OKREŚLENIE ZASAD GOSPODAROWANIA ŚRODKAMI FUNDUSZU GMINNEGO
Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczone na imiennie wymienione wydatki, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej. Artykuł 406 ustawy z 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2006 r. nr 129, poz. 902 ze zm.) zawiera wymienione enumeratywnie zamierzenia, które mogą być finansowane ze środków z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska. Uchwała rady gminy w sprawie określenia zasad gospodarowania środkami finansowymi w swych postanowieniach dopuszcza możliwość wykorzystania środków, których źródłem są opłaty za korzystanie ze środowiska na wszelkie inwestycje gminne ważne dla gminy, jak również inne potrzeby istniejące w sołectwach. Kompetencję do rozstrzygnięcia w przedmiocie uznania inwestycji za obejmującą zasięgiem wszystkie sołectwa rada gminy zastrzegła dla siebie. W przypadku przeniesienia tej kompetencji na wójta rada gminy uznała się za właściwą do określenia przesłanek, którymi powinien kierować się wójt dla uznania inwestycji ważnej dla gminy. Oznacza to powiększenie ograniczonego ustawą katalogu wydatków. Nie znajduje żadnych podstaw prawnych wydawanie wiążących wytycznych dla wójta co do rozdysponowania jakichkolwiek środków finansowych na etapie przygotowania budżetu - uchwała z 25 lipca 2007 r. Regionalnej Izby Obrachunkowej w Katowicach 81/XXIII/07 OwSS 2007/4/103.
Katrzyna Wilko
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWA
• Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r nr 25, poz. 150 ze zm.).
• Obwieszczenie ministra środowiska z 14 maja 2008 r. w sprawie średniej krajowej przychodów gminnych i powiatowych funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej w 2007 roku przypadających na jednego mieszkańca (MP z 2008 r. nr 41, poz. 373).