Możliwość zawierania kontraktów socjalnych wprowadziła ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Jest to pisemna umowa zawierana z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia i zobowiązania stron, tj. klienta i pracownika socjalnego, które mają doprowadzić do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny.
Deklaracja woli
W powstanie kontraktu zaangażowani muszą być zarówno klient pomocy społecznej, jak i pracownik socjalny.
Osoba zainteresowana bierze udział w redagowaniu treści kontraktu, sama wskazuje na źródła swych problemów, ustala własne możliwości i sposoby ich zwalczania. Wytyczone cele mają zostać osiągnięte poprzez konkretne działania podopiecznego i wspomagającego go pracownika socjalnego. Pisemna forma umowy ma zaś wzmocnić jej skuteczność, choćby poprzez przypomnienie świadczeniobiorcy o jego deklaracji.
Pomoc ma charakter przejściowy i zakłada wykształcenie u korzystających z niej osób odpowiednich postaw w celu pokonania życiowych trudności.
Podpisanie kontraktu może nastąpić tylko w określonych sytuacjach, a podstawą jest gotowość do podjęcia przez rodzinę współpracy z pracownikiem socjalnym. Dlatego ważne jest odpowiednie dobranie rodzin, które chcą faktycznych zmian.
- Zanim zaproponujemy rozwiązanie w ramach kontraktu socjalnego, bardzo szczegółowo analizujemy problemy danej rodziny. Umowę podpisujemy tylko z osobami, które naprawdę chcą poprawić los swój i swoich rodzin - mówi Izabela Synoradzka, dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Poznaniu.
Czytaj także: Kontrakt socjalny>>
Co powinien zawierać kontrakt socjalny
Kontrakt socjalny składa się z dwóch części.
Część I to ustalenia kontraktu. Zawiera:
l dane o osobach podpisujących kontrakt (dane osoby/rodziny oraz dane pracownika socjalnego)
l ocenę sytuacji życiowej rodziny i ustalenia umożliwiające przezwyciężenie trudnej sytuacji
l cele, które ma osiągnąć rodzina, dla przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej
l działania niezbędne do osiągnięcia zakładanych celów,
l termin oceny realizacji działań
l informacje o sposobie przekazywania świadczeń.
Część II dotyczy oceny realizacji ustalonych działań i zawiera:
l szczegółową informację o realizacji działań oraz ewentualne zmiany w podjętych działaniach
l termin oceny wprowadzonych zmian.
Czytaj także: Pracownik socjalny na 50 rodzin i osób samotnie gospodarujących>>
Powaga zobowiązania
W kontrakcie wyznacza się też termin oceny założonych działań oraz sposób przekazywania ewentualnych świadczeń.
Zarówno niedotrzymanie postanowień kontraktu socjalnego, jak i odmowa jego zawarcia mogą stanowić podstawę do nieprzyznania świadczenia lub do jego wstrzymania.
Częstymi powodami zerwania umowy są nadużywanie alkoholu lub brak aktywności w poszukiwaniu pracy. W umowach alkoholicy zobowiązują się bowiem do abstynencji, a rodziny niewydolne wychowawczo do pracy z pracownikiem socjalnym. Niestety, nawet perspektywa utraty świadczenia nie zawsze bywa skuteczna.
Czytaj także: Kontrakt socjalny po zmianach>>
Porządkowanie świata
Kontrakt to bardzo użyteczne narzędzie - jasno określa bowiem warunki współpracy.
- Oczywiście, do postawienia diagnozy niepotrzebny jest kontrakt, ale on precyzuje pracownikowi socjalnemu etapy postępowania, a klientowi cele, które ma zrealizować - tłumaczy dyr. Synoradzka. - Dzięki umowie, pracownicy służb społecznych unikają nieporozumień z klientami - negocjując z podopiecznymi, muszą tak pokierować rozmową, by wytworzyć w nich przekonanie, że to ich pomysł na życie i że warto w siebie i najbliższych zainwestować.
Rola pracownika socjalnego
Kontrolowanie, czy druga strona dotrzymała warunków umowy, jest rolą pracownika socjalnego. Polega ona przede wszystkim na kontakcie ze środowiskiem podopiecznego. W Krakowie m.in. w związku z tą nową formą działania w ośrodkach pomocy społecznej zwiększono zatrudnienie tak, aby na jednego pracownika socjalnego przypadało mniej podopiecznych.
Dobre notowania
Nowy instrument ośrodki pomocy społecznej wykorzystują w różnym stopniu. Zdecydowana większość kontraktów socjalnych, a ich liczba stale rośnie, zawierana jest w dużych miastach. Ośrodki w Krakowie czy Poznaniu (gdzie od 2005 r. podpisano ich 1800) odnotowują pozytywne efekty takiej współpracy z podopiecznymi.
Dzięki temu wielu klientów MOPS aktywniej poszukiwało zatrudnienia we własnym zakresie, częściej kontaktowało się z PUP, podejmowało prace dorywcze i sezonowe oraz działania zmierzające do rozwiązywania problemów osobistych i rodzinnych.
Grupą osób, która najlepiej realizuje działania zapisane w umowie kontraktowej, są bezrobotni. Na tym polu istnieją większe możliwości współpracy - głównie dzięki rozbudowanej infrastrukturze służb zatrudnienia. Dlatego w miastach, gdzie znalezienie wolnych miejsc pracy i kursów jest łatwiejsze - realizacja założeń kontraktu socjalnego przebiega sprawniej.
Czytaj także: Zmiany w ustawie o pomocy społecznej>>
Ośrodki pomocy społecznej, które skorzystały z kontraktu socjalnego, uważają go za dobre rozwiązanie. Zachęcają również inne placówki do zawierania takich umów z klientami.
Wymaga to, co prawda, odpowiedniego przygotowania do pracy, ale odpowiednie kwalifikacje można zdobyć na organizowanych w całym kraju szkoleniach i warsztatach.
Renata Maciejczak