Zmiany w ustawie o pomocy społecznej 2011

W zakresie pomocy społecznej zmiany dotyczą zasad wstrzymywania wypłat świadczeń pieniężnych osobom bezrobotnym, wypłat zasiłku okresowego i celowego na realizację postanowień kontraktu socjalnego, wynagrodzenia opiekunów prawnych, przepisów określających okres korzystania z całodobowego pobytu w środowiskowym domu samopomocy, warunków pobytu w rodzinnych domach pomocy osób starszych i niepełnosprawnych oraz wysokości opłat za pobyt w domu pomocy społecznej i wymogów  lokalowych. Ponadto nowelizacja dotyczy standardu zatrudnienia pracowników socjalnych od 2015 roku.

W zakresie przepisów ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zmieniają się zasady uiszczania przez ośrodki pomocy społecznej składek na ubezpieczenie zdrowotne na rzecz osób realizujących kontrakty socjalne .

Przepisy ustawy stworzone zostały z myślą o pobudzeniu aktywności osób bezrobotnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej do działań w kierunku wyjścia z trudnej sytuacji życiowej i wejścia na rynek pracy. Niejednokrotnie osoby bezrobotne, którym udzielono pomocy pieniężnej i z którymi zawarto kontrakt socjalny obejmujący m.in. szkolenia, staż, przygotowanie zawodowe, prace publiczne, prace społecznie użyteczne, rezygnowały z dotrzymania postanowień wzajemnej umowy bez konsekwencji z tego tytułu. Obecnie przerwanie lub odmowa uczestnictwa w poza zatrudnieniowych formach zajęć albo podjęcia aktywności osoby pozostającej bez pracy może decydować o odmowie przyznania świadczenia lub wstrzymaniu świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (art. 11 ustawy)

Nowelizacja kolejnych artykułów (16,17,19,21,22) władzom publicznym odpowiedzialnym za kreowanie lokalnej polityki społecznej wyznacza kierunek przeciwdziałania i niwelacji lokalnych problemów społecznych. Zmienione przepisy wskazują jak powinny być przygotowywane na  szczeblu gminy i powiatu strategie rozwiązywania problemów społecznych, zaś na szczeblu samorządu województwa strategia polityki społecznej.

Dokumenty te powinny być opracowane na podstawie diagnozy sytuacji społecznej, opierającej się na lokalnej analizie zasobów pomocy społecznej, sytuacji społecznej i demograficznej.   

Oceny zasobów pomocy społecznej

W zasobach pomocy społecznej uwzględniane są: infrastruktura, kadra, organizacje pozarządowe oraz nakłady finansowe na zadnia pomocy społecznej niezależnie od podmiotu je finansującego i realizującego. Ocena zasobów pomocy społecznej winna być corocznie przedkładana w terminie do 30 kwietnia przez organ wykonawczy samorządu organowi stanowiącemu, który na tej podstawie będzie opracowywał budżet na następny rok.  W związku z tym należy się liczyć z faktem, że  sesje rad czy sejmików, na których będzie przedstawiana ocena może budzić zainteresowanie zarówno mieszkańców, jak i organizacji pozarządowych działających w obszarze pomocy społecznej. Natomiast strategie rozwiązywania problemów społecznych mają być dokumentem diagnostyczno-prognostycznym w zakresie lokalnej polityki społecznej oraz wyznaczać kierunki działań oznaczające  propozycje rozwiązań  w określonych ramach czasowych i finansowych.

W związku z powyższym, nowym zadaniem gminy i powiatu stało się sporządzenie oceny w zakresie pomocy społecznej, zamiast dotychczasowego bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej.

Samorząd województwa został zobligowany do sporządzania oceny zasobów pomocy społecznej (na podstawie ocen gmin i powiatów z obszaru województwa), uwzględniającej kwestie i problemy społeczne wynikające z przyjętej strategii wraz z projektami regionalnych programów pomocy społecznej wspierających samorządy lokalne w działaniach na rzecz ograniczenia zjawiska ubóstwa. Dokument ten powinien zostać opracowany i przekazany właściwemu wojewodzie w terminie do 31 lipca każdego roku. Wojewoda natomiast zamiast dotychczasowej „oceny stanu i efektywności pomocy społecznej" został zobowiązany do  „oceny stanu i skuteczności pomocy społecznej w oparciu o analizę przyjętą przez samorząd województwa z uwzględnieniem założeń przewidzianych w strategii”.

Czytaj także: Kontrakt socjalny po zmianach>>

Świadczenia pomocy społecznej

W zakresie świadczeń pomocy społecznej dopuszczono możliwość kontynuacji wypłaty przyznanego zasiłku okresowego osobom podejmującym zatrudnienie w trakcie realizacji kontraktu socjalnego, niezależnie od dochodu, do dnia wynikającego z decyzji przyznającej zasiłek okresowy nie dłużej jednak niż do 2 miesięcy, od dnia w którym osoba została zatrudniona. Sytuacja taka może mieć miejsce nie częściej niż raz  na 2 lata. 

Także zasiłek celowy może być przyznany w celu realizacji postanowień kontraktu socjalnego. Również to świadczenie może być wypłacane niezależnie od dochodu, przez okres do 2 miesięcy od dnia, w którym osoba objęta kontraktem socjalnym, w wyniku jego realizacji, stała się osobą zatrudnioną.

Świadczeniobiorcom będącym osobami psychicznie chorymi, przedłużono z 1 miesiąca do 3 miesięcy możliwość jednorazowego, całodobowego pobytu w środowiskowym domu. Przewidziano także okoliczność warunkowego przedłużenia pobytu w uzasadnionych przypadkach do 6 miesięcy, przy czym zaznaczono, że okres pobytu w ciągu roku nie mógłby być dłuższy niż 8 miesięcy.

---

W pracach nad nowelizacją założono, że w przypadku braku możliwości udzielenia pomocy w formie usług opiekuńczych, nie tylko wiek, lecz również niepełnosprawność są przesłanką do skorzystania z usług bytowych i opiekuńczych oferowanych przez rodzinny dom pomocy. Po zmianie ustawy, rodzinne domy pomocy mogą być prowadzone oprócz osób fizycznych również przez organizacje pozarządowe. Nie zmieniono liczby osób objętych opieką: nadal jest to liczba osób nie mniejsza niż 3 i nie większa niż 8.

W zakresie mieszkań chronionych dodano upoważnienie do wydania rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, dotyczącego rodzaju i zakresu wsparcia świadczonego w mieszkaniach chronionych, warunków kierowania i pobytu w mieszkaniach chronionych, kierując się potrzebą zapewnienia właściwego wsparcia osobom kierowanym do mieszkania chronionego.

W związku ze świadczeniami pomocy społecznej - wynagrodzeniami opiekunów prawnych, zmienił się ich tryb przyznawania i wypłaty. Wysokość ustalana jest przez  sąd. Wynagrodzenia nie będą przyznawane w drodze decyzji administracyjnej, nie będzie przeprowadzany w tej sprawie rodzinny wywiad środowiskowy.

W zakresie naliczania odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej członka rodziny podniesiono z 250 proc. do 300 proc. wysokość kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub osoby w rodzinie, celem ustalenia wysokości należności.   

Zmieniły się również standardy dotyczące dopuszczalnej liczby osób mieszkających w placówkach zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku. W przypadku osób leżących zmiana dopuszcza, aby osoby przebywały w pokojach wieloosobowych, nie większych jednak niż przeznaczonych dla czterech osób. Wprowadzony standard lokalowy wynosi nie mniej niż 6 m² przypadających na jedna osobę. Norma jest zachowana przy odstępstwie do 5 proc. wymaganej powierzchni.

Dodany został przepis dotyczący składania oświadczeń o dochodach i stanie majątkowym przez osoby, u których przeprowadzany jest wywiad środowiskowy pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Czytaj także: Obowiązki pracownika socjalnego w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie a regulacje dotyczące czasu pracy>>

Pracownik socjalny

Zmiana w art. 108 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej przywraca  stan prawny sprzed lutego 2009 r. wskazujący na to, że to pracownik socjalny ośrodka pomocy społecznej (a nie np. organizacji pozarządowej czy powiatowego centrum pomocy rodzinie) może zawrzeć kontrakt socjalny z osobą lub rodziną.  

Obecna treść art. 110 bezpośrednio wskazuje na minimalną liczbę pracowników socjalnych zatrudnionych w ośrodku pomocy społecznej - nie może ich być mniej niż trzech, zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy. Ponadto wskazana została maksymalna liczba osób samotnie gospodarujących lub rodzin - wynosząca 50 - którą może zajmować się jeden pracownik socjalny, co zabezpieczy prawidłowość wykonywania pracy socjalnej. 

Dodanie art. 110a stworzy możliwość powołania w strukturze ośrodka pomocy społecznej zespołu realizującego zadania w zakresie pracy socjalnej i integracji społecznej, co umożliwi oddzielenie od innych zadań jednostek np. administracyjnych. Zespół ma obowiązek zatrudnienia trzech pracowników socjalnych, co jest spójne ze zmianami dotyczącymi art. 110. Ponadto  założono możliwość zatrudniania innych specjalistów pracujących na rzecz poprawy sytuacji rodzin.

Kolejna zmiana umożliwiła nadanie przez marszałka województwa  upoważnienia do wydawania decyzji administracyjnych w indywidualnych sprawach pomocy społecznej dla dyrektora i pracowników na wniosek dyrektora, zatrudnionym w regionalnych ośrodkach polityki społecznej.

Do  art. 115 wprowadzono zasadę wynikającą ze zmienionej w art. 128 ustawy o finansach publicznych brzmiącej „kwota dotacji na dofinansowanie zadań własnych bieżących i inwestycyjnych nie może stanowić więcej niż 80 proc. kosztów realizacji zadania, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej”. 

Nowa treść art. 115 stanowi, że: Jednostki samorządu terytorialnego mogą otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych z  zakresu pomocy społecznej, przy czym wysokość dotacji nie może przekroczyć 80 proc. kosztów realizacji zadania, z zastrzeżeniem, iż jeżeli środki przeznaczone na dotację, pochodzą z programów rządowych, programów resortowych, pożyczek o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt. 4 lit. d ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.) lub służą wypłacie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego wysokość dotacji może przekroczyć 80 proc. kosztów realizacji zadania. Umożliwi to wojewodzie przekazywanie gminom środków na dofinansowanie zadania własnego, o którym mowa w art. 17 ust. 1 pkt 7 ustawy o pomocy społecznej – wypłatę zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego – bez ograniczenia zawartego w art.128 ustawy o finansach publicznych.

---

W  art. 117 i 118 uregulowano kwestie związane z odpłatnością za egzaminy za I i II stopień specjalizacji zawodowej w zawodzie pracownika socjalnego oraz działalnością centralnej i regionalnych komisji egzaminacyjnych.

Nadano pracownikom socjalnym prawo (z końcem 2013 roku) do korzystania z superwizji celem poprawy kompetencji zawodowych i zapobiegania zjawisku wypalenia zawodowego. Określono także sposób certyfikacji superwizorów pracy socjalnej i przewidziano wydanie stosownego rozporządzenia w tej sprawie.

Kolejny zmieniony artykuł dotyczy specjalizacji z organizacji pomocy społecznej. Umożliwia on prowadzenie specjalizacji przez jednostki kształcenia lub doskonalenie zawodowego po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Ponadto został wykreślony ust. 4, który dotyczył nabycia specjalizacji z organizacji pomocy społecznej przez absolwentów studiów podyplomowych na innych kierunkach uwzględniających minimum programowe z organizacji pomocy społecznej.  

Czytaj także: Pracownik instytucji pomocy społecznej - wynagrodzenie>>

Świadczenia opieki zdrowotnej finansowane ze środków publicznych

W ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.) wprowadzono zmiany związane z doprecyzowaniem zapisów wymienionej ustawy wprowadzonych nowelizacją z lutego 2009 r. ustawy o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Uszczegółowiono treść art. 66 ust. 1 pkt 30 dodając zapis, że obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego dotyczy osób realizujących program zatrudnienia socjalnego lub kontrakt socjalny w wyniku zastosowania procedury, o której mowa w art. 50 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r., Nr 69, poz. 415 z późń. zm.) nie podlegających ubezpieczeniu z innego tytułu. Ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę na ubezpieczenie zdrowotne na zasadach określonych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych za osoby, które zawarły kontrakt socjalny, co zawężą obecnie krąg osób uprawnionych do osób skierowanych przez urząd pracy. Nowelizacja ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przywraca zapis zobowiązujący ośrodki pomocy społecznej do opłacania składek na ubezpieczanie zdrowotne za osoby kierowane do uczestnictwa w zajęciach w centrum integracji społecznej i koryguje istniejącą lukę prawna.

Ponadto nowelizacja uwzględnia ukończenie przed 1 października 2013 r. studiów podyplomowych, w których uwzględniono minimum programowe dla specjalizacji z zakresu organizacji pomocy jako równoznaczne z uzyskaniem przez absolwentów tych studiów specjalizacji z zakresu organizacji pomocy społecznej.  Z kolei zezwolenia warunkowe na prowadzenie domu pomocy społecznej lub placówki opiekuńczo-wychowawczej zachowują moc, nie dłużej jednak niż do 31 grudnia 2012 roku i zarazem zobowiązano te jednostki organizacyjne pomocy społecznej do dostosowania programów naprawczych w terminie 3 miesięcy od dnia wejście w życie niniejszej ustawy.  

Zachowano w mocy obecnie obowiązujące rozporządzenia wynikające z ustawy o pomocy społecznej, wydane na podstawie art. 52 ust. 3 dotyczącego standardów, rodzaju i zakresu usług bytowych i opiekuńczych świadczonych przez rodzinny dom pomocy, warunki kierowania, odpłatności i nadzoru nad rodzinnymi domami pomocy oraz art. 118 ust. 3 dotyczącego m.in. organizacji pracy Komisji i regionalnych komisji egzaminacyjnych, minimum programowego i kierunków obowiązujących dla specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny do czasu wydania nowych rozporządzeń, nie dłużej niż przez okres 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy .

Ustawa weszła w życie 3 maja 2011, z wyjątkiem artykułu ogłoszonego z mocą wsteczną od 31 grudnia 2010 r, dotyczącego warunkowych pozwoleń na prowadzenie domów pomocy społecznej i placówek opiekuńczo-wychowawczych.  Natomiast w przyszłości, od 1 października 2012 r.  obowiązywać będą zapisy dotyczące możliwości realizacji szkoleń w zakresie specjalizacji w zawodzie pracownik socjalny oraz z zakresu organizacji pomocy społecznej przez jednostki prowadzące kształcenie lub doskonalenie zawodowe po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.

Superwizja dla pracowników socjalnych ma być dostępna od 31 grudnia 2013 roku, zaś normy zatrudnienia pracowników socjalnych w pełnym wymiarze czasu pracy  proporcjonalnie do liczby mieszkańców lub liczby osób i rodzin korzystających z pomocy społecznej oraz zapis obligujący do zatrudnienia nie mniej niż 3 pracowników socjalnych na pełne etaty w ośrodku pomocy społecznej wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2015 roku. 

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. Nr 81, Poz. 440)

Barbara Matysik

samorzad.infor.pl