Z analizy diagnozy przeprowadzonej w 2007 roku na potrzeby twórców nowelizacji ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (dalej: ustawa o przemocy) wynika, że 64% Polaków zna w swoim otoczeniu rodziny, o których słyszeli lub wiedzą, że dochodzi w nich do różnych form przemocy. Ponadto jakiejkolwiek formy przemocy ze strony członka rodziny doświadczyło 36% Polaków. Przemoc w rodzinie w większości przypadków ma charakter sporadyczny i tylko 11% osób jest wielokrotnie krzywdzonych przez członków rodziny.
Parlament przegłosował zmiany w ustawie o przemocy, wprowadzając ustawę z 6 maja 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja ustawy o przemocy). Przewodnią ideą nowelizacji jest zmiana świadomości społecznej w zakresie przemocy w rodzinie z uwzględnieniem sytuacji ofiary. Osobie pokrzywdzonej udziela się zatem bezpłatnej pomocy – zarówno lekarskiej, jak i psychologicznej, prawnej oraz socjalnej. Działania te realizowane są przede wszystkim w ramach gminnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Specjaliści z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej interpretują przepisy ustawy o pomocy społecznej. Zobacz koniecznie!
Działalność zespołów interdyscyplinarnych
W toku prowadzonej debaty nad kształtem nowelizacji o przemocy sporną kwestią było tworzenie przez gminy tzw. zespołów interdyscyplinarnych, które zajmowałyby się przeciwdziałaniem przemocy.
Zespół interdyscyplinarny tworzy wójt, burmistrz albo prezydent miasta, powołując do niego przedstawicieli: jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia i organizacji pozarządowych. W skład zespołu interdyscyplinarnego wchodzą także kuratorzy sądowi, mogą też wejść prokuratorzy oraz przedstawiciele instytucji działających na rzecz przeciwdziałania przemocy.
Członkowie zespołów będą musieli zachować szczególną poufność i składać specjalne oświadczenia, w których będą się zobowiązywać do ochrony danych, także po zakończeniu pracy w zespole. Obsługę organizacyjno-techniczną zespołu zapewnia ośrodek pomocy społecznej.
Zespół ma za zadanie m.in. diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie, następnie podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w celach zapobiegawczych bądź podejmowanie interwencji w środowisku dotkniętym patologią. Konieczne jest opracowywanie i realizacja indywidualnych planów pomocy i inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc, a następnie monitorowanie sytuacji w tych rodzinach. Do zadań zespołu należy również dokumentowanie podejmowanych działań, a także ich efektów.
Czytaj także: Zadania samorządu terytorialnego w pomocy społecznej>>
Uprawnienia pracownika socjalnego
Na szczególne uwzględnienie zasługuje zapis, zgodnie z którym osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa o przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym policję lub prokuratora. Podobny obowiązek spoczywa również na świadkach użycia przemocy w rodzinie, którzy mają obowiązek niezwłocznego zawiadmiania policji, prokuratora bądź innych podmiotów działających na rzecz przeciwdziałania przemocy.
Kontrowersje w toku prac prowadzonych nad nowelizacją budziły nadzwyczajne uprawnienia pracownika socjalnego do odebrania dziecka jego rodzicom bądź opiekunom. W tym zakresie wprowadzono obostrzenia, a pracownik socjalny jedynie w wyjątkowych sytuacjach, np. gdy opiekunowie są nietrzeźwi, ma obowiązek zapewnić dziecku bezpieczeństwo poprzez umieszczenie go u innej niezamieszkującej wspólnie osoby z rodziny, a jeśli jest to niemożliwe, w rodzinie zastępczej bądź placówce opiekuńczo-wychowawczej. Rodzicom przysługuje prawo odwołania się od decyzji o odebraniu im dziecka rozpatrywane w trybie 24-godzinnym ze względu na wyjątkowe okoliczności i dobro dziecka. Decyzja o odebraniu dziecka musi być zatwierdzona przez sąd rodzinny w szczególnym trybie (tj. w ciągu 24 godzin). Ponadto o prawie do złożenia zażalenia na decyzję o odebraniu funkcjonariusz policji ma obowiązek pouczyć rodziców bądź opiekunów. Pouczenie to należy wręczyć na piśmie.
Nowelizacja ustawy o przemocy kładzie również nacisk na skuteczną izolację sprawców od ofiar przemocy. Wprowadza się nakaz opuszczania wspólnego mieszkania, który będzie można zastosować nie tylko w przypadku przemocy wobec najbliższych, lecz także wobec osób niespokrewnionych, ale wspólnie mieszkających, np. dzieci konkubentów.
Zakaz kar cielesnych
Wprowadzając jak najszerszy poziom ochrony zarówno dla osób spokrewnionych, jak i niespokrewninych – zarówno dzieci, jak i dorosłych – nowelizacja ustawy o przemocy podkreśla jednoznaczny zakaz stosowania kar cielesnych. Ukonstytuowano zatem wielokrotnie dyskutowany zakaz stosowania przemocy wobec dzieci. Rzecznik praw dziecka Marek Michalak podkreślał, że dzieci w Polsce zasługują na to, by wyraźnie i jednoznacznie zakazać stosowania wobec nich kar cielesnych. Rozwiązanie to spotkało się z aprobatą organizacji pozarządowch, których członkowie podkreślają konieczność szacunku wobec dzieci i ich prawo do szczęścia. Prowadzona od lat przez środowiska obrońców praw dzieci akcja uświadamiająca zwiększyła liczbę osób deklarujących powstrzymywanie się przed biciem dzieci jako formą ich karcenia, jednak nadal w wielu rodzinach bicie dzieci jest stosowaną karą. Wprowadzenie przepisów wprost zakazujących przemocy wobec dzieci w rodzinie powinno przyczynić się do lepszego rozumienia praw dziecka do ochrony przed okrutnym traktowaniem i skłonić osoby sprawujące władzę rodzicielską do szukania prawidłowych metod postępowania z dziećmi.
W celu podniesienia rangi zakazu stosowania jakiejkolwiek formy przemocy wobec dziecka wprowadzono zmiany w ustawie z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.io.) poprzez dodanie zakazu stosowania kar cielesnych przez rodziców bądź opiekunów.
Niebieskie karty dla rodzin dotkniętych przemocą
Duże znaczenie w zakresie monitorowania sytuacji w rodzinie przypisuje się również postępowaniu interwencyjnemu na podstawie procedury „Niebieskiej Karty”. Jest to procedura interwencji w sprawach przemocy domowej, która ułatwia rozpoznawanie i dokumentowanie takich przypadków, a także organizowanie pomocy w środowiskach lokalnych. Pozwala na dokumentowanie zaistniałych sytuacji, pokazuje skutki i stanowi ważny dowód w sprawie karnej. Istnienie „Niebieskiej Karty” nie uchroni go jednak przed odpowiedzialnością, gdyż zawierać będzie ona bogaty materiał dowodowy. Cała procedura obejmuje czynności podejmowane przez przedstawicieli:
● jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,
● gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych,
● policji,
● oświaty,
● ochrony zdrowia.
Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się na podstawie procedury „Niebieskiej Karty” i nie wymaga jej zgody.
Czytaj także: Bezpieczeństwo i porządek publiczny w gminie>>
Izolacja sprawców przemocy od ofiar
Efektywna ochrona osób pokrzywdzonych związana jest bezpośrednio z koniecznością zmian ustaw z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny i Kodeks postępowania karnego. Tym sposobem tytułem środka zapobiegawczego można nakazać opuszczenie lokalu mieszkalnego oskarżonemu o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej. Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy zachodzi obawa, że oskarżony ponownie popełni to przestępstwo, ponieważ odgrażał się tym.
Ma to dać realną ochronę ofiarom przemocy, która zapewni im izolację od sprawcy. Zasadniczo ochrona ta przewidziana jest na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, jednakże w przypadku dalszego występowania przesłanek istnieje możliwość ponownego przedłużenia okresu izolacji, jednakże nie dłuższej niż 3 miesiące. W tym czasie strony mogą podjąć działania związane z postępowaniem mediacyjnym bądź uregulowaniem istniejącej sytuacji prawnej bez obawy o zdrowie własne i rodziny.
Pomimo pochlebych opinii na temat proponowanych rozwiązań obecnie trudno ocenić realne konsekwencje wejścia w życie nowych przepisów. Jak wynika z badań TNS OBOP przeprowadzonych dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w 2007 roku w społeczeństwie wciąż pokutuje przekonanie, że ofiary przemocy akceptują swoją sytuację. Powszechne jest również zrzucanie na ofiary odpowiedzialności za doświadczoną przemoc – co czwarty respondent sądzi, że sprawca zaprzestanie przemocy, gdy nie będzie prowokowany. Te stereotypy najczęściej odrzucają mieszkańcy dużych miast, osoby młode oraz ludzie z wyższym wykształceniem. Konieczna jest jednak zmiana postaw mieszkańców wsi oraz małych miasteczek, a także osób słabo wykształconych.
Tabela. Polacy wobec stereotypów i opinii związanych ze zjawiskiem przemocy w rodzinie (w %)
@RY1@i41/2010/013/i41.2010.013.000.0022.001.jpg@RY2@
ZADANIA WŁASNE GMINY
● Opracowanie i realizacja gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar tej przemocy.
● Prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności poprzez działania edukacyjne służące wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie.
● Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia.
● Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych.
Podstawy prawne
• Ustawa z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. nr 180, poz. 1493; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 28, poz. 146)
• Ustawa z 6 maja 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw – przed publikacją w Dzienniku Ustaw
• Ustawa z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. nr 220, poz. 1431)