Ochrona przyrody (zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody) polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu tworów i składników przyrody.
Celem ochrony przyrody jest m. in :
• utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów,
• zachowanie różnorodności biologicznej,
• ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień,
• kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody poprzez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.
Główne cele ochrony przyrody powinny być uwzględniane w dokumentach opracowywanych przez wszystkie szczeble administracji publicznej a więc:
• polityce ekologicznej państwa,
• programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego: województwa, powiaty, gminy,
• koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,
• strategiach rozwoju województw,
• planach zagospodarowania przestrzennego województw,
• strategiach rozwoju gmin,
• strategiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin,
• miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,
Organy administracji publicznej obowiązane są do zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony przyrody.
Obecnie w Polsce istnieją następujące formy ochrony przyrody:
• parki narodowe,
• rezerwaty przyrody,
• parki krajobrazowe,
• obszary chronionego krajobrazu,
• obszary Natura 2000,
• pomniki przyrody,
• stanowiska dokumentacyjne,
• użytki ekologiczne,
• zespoły przyrodniczo- krajobrazowe,
• ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Poszczególne formy ochrony przyrody zostają powołane i są nadzorowane przez różne ograny administracji publicznej.
Czytaj także: Zadania jednostek samorządu terytorialnego w ochronie środowiska>>
Park narodowy
Park narodowy – jest to obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1 000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Utworzenie parku narodowego następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Nadzór nad parkami narodowymi sprawuje minister właściwy do spraw środowiska.
Obszar parku narodowego jest udostępniany w celach naukowych, edukacyjnych, kulturowych, turystycznych, rekreacyjnych i sportowych w sposób, który nie wpłynie negatywnie na przyrodę.
Dla parków sporządza się plany ochrony w których ustala się m. in. miejsca, które mogą być udostępniane oraz maksymalną liczbę osób mogących przebywać jednocześnie w tych miejscach. Za wstęp do parku narodowego lub na niektóre jego obszary mogą być pobierane opłaty.
Na terenie Polski znajdują się 23 parki narodowe, których obszar stanowi ok. 1 proc. powierzchni kraju. Najstarszy z nich to Białowieski Park Narodowy utworzony już w 1932 r. , najmłodszy to Park Ujście Warty – powstał w 2001 r. Największym parkiem jest Biebrzański o powierzchni ponad 59 tys. ha, najmniejszy Ojcowski – 2145,6 ha.
Pozostałe parki to: Babiogórski, Bieszczadzki, Bory Tucholskie, Drawieński, Gorczański, Góry Stołowe, Kampinoski, Karkonoski, Magurski, Narwiański, Pieniński, Poleski, Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Wielkopolski, Wigierski, Woliński.
Rezerwat przyrody
Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazu.
Wyróżnia się rezerwaty ścisłe (wykluczona jakakolwiek ingerencja człowieka) i częściowe (dopuszczone są pewne zabiegi gospodarcze). Ze względu na przedmiot ochrony wyróżnia się rezerwaty: faunistyczne, florystyczne, leśne, krajobrazowe, torfowiskowe, wodne, przyrody nieożywione, stepowe i słonoroślowe.
Ustanowienie rezerwatu przyrody następuje w formie zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska – jako prawo miejscowe. Dyrektor sprawuje również nadzór nad tym obiektem, może również wprowadzić opłaty za wstęp na obszar rezerwatu.
W Polsce wyznaczonych jest 1407 rezerwatów przyrody w tym ponad 100 ścisłych, o łącznej powierzchni 166 901 ha ( dane z 2006 r.). Pierwszy rezerwat na świecie jest założony w 1826 r. rezerwat cisy w Wierzchlesie w Borach Tucholskich.
Dla realizacji ochrony w parkach narodowych i rezerwatach przyrody zabrania się m. in.:
• budowy i rozbudowy obiektów budowlanych,
• chwytania i zabijania dziko występujących zwierząt,
• pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin i grzybów pozyskiwania skał w tym torfu,
• niszczenia gleb,
• palenia ognisk i wyrobów tytoniowych,
• stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów,
• połowu ryb i innych organizmów wodnych,
• wprowadzania psów,
• ruchu pojazdów poza drogami publicznymi,
• zakłócania ciszy,
• biwakowania z wyjątkiem miejsc wyznaczonych.
Czytaj także: NIK: bałagan w księgach wieczystych parków narodowych>>
Park krajobrazowy
Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe.
Celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja oraz udostępnianie tych wartości w warunkach racjonalnej gospodarki człowieka. W granicach parku krajobrazowego dozwolona jest gospodarcza eksploatacja gruntów rolnych, lasów lub innych nieruchomości, a także wykorzystywanie turystyczne z wyłączeniem turystyki motorowej.
Utworzenie parku krajobrazowego następuje na drodze uchwały sejmiku województwa, która wyznacza m. in. cele jego ochrony.
W parku krajobrazowym mogą być wprowadzane m. in. następujące zakazy:
• realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko,
• likwidacji i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych,
• budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100m od linii brzegu rzek,
• likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych.
W Polsce istnieje ponad 120 parków krajobrazowych (dane z 2008 r.) .
Do największych należą park krajobrazowy Doliny Baryczy (84 040 ha), Puszczy Knyszyńskiej, Pogórza Przemyskiego, Orlich Gniazd, Nadbużański, Popradzki, Mazurski, oraz Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielickich. Najstarszym parkiem krajobrazowym w Polsce jest Suwalski ustanowiony w 1976 r.
Organ ustanawiający park narodowy, rezerwat przyrody lub park krajobrazowy sporządza dla nich i realizuje plan ochronny na okres 20 lat. W planach tych powinny być zawarte ustalenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw.
Czytaj także: Jaki jest zakres ochrony specjalnych obszarów ochrony Natura 2000>>
Obszar chronionego krajobrazu
Obszar chronionego krajobrazu - jest to wydzielone przestrzennie terytorium, obejmujące atrakcyjne krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów (zmienionych częściowo przez człowieka), objęte ochroną pozwalającą zapewnić zachowanie stanu równowagi ekologicznej w środowisku przyrodniczym.
Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa.
Na obszarach chronionego krajobrazu mogą być wprowadzone następujące zakazy:
• realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko,
• zabijania dziko występujących zwierząt,
• likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadbrzeżnych,
• likwidowania zbiorników wodnych,
Obszary chronionego krajobrazu mogą pełnić różne funkcje:
• otuliny dla parków narodowych i krajobrazowych,
• rekreacyjną – jako tereny dla turystyki i wypoczynku, odciążające obszary o wyjątkowych walorach przyrodniczych,
• naturalnego korytarza ułatwiającego migracje zwierząt.
W Polsce jest 450 obszarów chronionego krajobrazu , zajmują one 23,5 proc. powierzchni kraju.
Inne formy ochrony a w szczególności tereny Natura 2000 nadzorowana przez Unię Europejską, wymagają osobnego opracowania.
dr Hanna Sztrantowicz
samorzad.infor.pl