Co jakiś czas opinią publiczną wstrząsa jakiś głośny przypadek samobójstwa. Okazuje się, że niewłaściwie podana informacja o takim przypadku może skłonić inne osoby do podejmowania prób samobójczych. Zdaniem ekspertów ten skutek - zwany efektem Wertera - może wywołać m.in. przedstawianie samobójców jako bohaterów.
Czym jest efekt Wertera?
Efektem Wertera jest nazywany w psychologii społecznej i socjologii zauważalny w statystykach wzrost liczby samobójstw i prób samobójczych wywołany nagłośnieniem w mediach jakiegoś przypadku samobójstwa (zwłaszcza znanych osób). Bowiem okazuje się, że niewłaściwie przedstawione tego typu informacje mogą spowodować naśladownictwo innych osób znajdujących się w kryzysie psychicznym.
Jak informować o samobójstwach w mediach, by nie spowodować efektu Wertera?
Zacytujmy ekspertów i naukowców, którzy wypowiedzieli się na ten temat:
„Śmierć samobójcza niesie zagrożenie naśladownictwa takiego wzoru zachowania przez inne osoby (tzw. efekt Wertera). Samobójstwa naśladowcze (imitacyjne) stanowią grupę zgonów samobójczych spowodowanych nagłośnieniem przez media konkretnego przypadku odebrania sobie życia. Naśladowanie powoduje, że jedno samobójstwo wywiera wpływ na podjęcie prób samobójczych przez inne osoby (Hołyst, 2012). Stack wykazał, że największy wzrost liczby samobójstw następuje po samobójczej śmierci sławnych gwiazd świata rozrywki i znanych osobistości politycznych. Dokonanie samobójstwa przez osoby sławne zwiększa efekt naśladowania o 50%, bardziej niż samobójcza śmierć osoby nieznanej publicznie (Stack, 1987). Z badań Phillipsa i Carstensena (1988) wynika, że najbardziej narażoną na efekt naśladowania grupą są osoby młode, w wieku 15–35 lat, i osoby starsze, powyżej 65 r.ż.” (Kielan, A., Olejniczak, D. (2018). "Czynniki ryzyka oraz konsekwencje zachowań samobójczych z uwzględnieniem problematyki samobójstw dzieci i młodzieży. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka", 17(3), 9–26).
„Media mogą odegrać ogromną rolę w prewencji samobójstw, zwłaszcza w zahamowaniu efektu Wertera. Jak dowodzą badania sposób ukazania samobójstwa i wizerunku samobójcy w mediach ma wpływ na poziom naśladownictwa tego czynu. Nie sama informacja o samobójstwie prowadzi bowiem do naśladownictwa, przyczynić może się do tego dopiero ta nieprawidłowo przygotowana.
Naśladownictwo zwiększy bez wątpienia sensacyjne przedstawienie osoby odbierającej sobie życie jako bohatera, który podejmuje jedyną właściwą decyzję. Samobójstwo stanowi w tym wypadku jedyny sensowny wybór rozwiązujący problem, a przy tym prowadzi do „słusznego” obwiniania osób z otoczenia samobójcy. Niewłaściwe jest również dokładne opisywanie użytej metody samobójstwa oraz opisu i sposobu jego przygotowania. Szczegółowe opisanie metody, czy jej graficzne przedstawienie, zwłaszcza w ciekawy i drastyczny sposób, czy wskazanie miejsca popełnienia samobójstwa może doprowadzić do wzrostu liczby samobójstw popełnionych przy użyciu tej metody lub we wskazanym miejscu. Z tego względu w wielu redakcjach dziennikarskich na całym świecie istnieje niepisana zasada, że metoda i opis samobójstwa nigdy nie powinny stanowić przedmiotu publikacji.
Odmienną pozytywną rolę spełni przekaz łączący samobójstwo z cierpieniem i indywidualną chorobą psychiczną, co przez jego zindywidualizowany charakter zahamuje ewentualne naśladownictwo. Równie pozytywny skutek można uzyskać poprzez połączenie informacji o samobójstwie z załączeniem listy placówek, które mogą udzielić pomocy potencjalnemu samobójcy, informacji o sygnałach ostrzegawczych zachowań samobójczych czy przekazanie wyrazów współczucia pozostałym przy życiu zrozpaczonym bliskim.” (mgr Diana Brzezińska „Kilka uwag na temat Efektu Wertera i wpływu mediów na jego rozwój lub zahamowanie”. Uniwersytet Szczeciński - Instytut Nauk o Polityce i Bezpieczeństwie.).
„Nieumiejętnie podawane informacje o próbach samobójczych i samobójstwach, mogą zwiększyć ich liczbę. Ten efekt jest znany jako efekt Wertera od imienia tytułowego bohatera powieści Johanna Wolfganga Goethego pt. Cierpienia młodego Wertera (1774). Po publikacji powieści, w której finale Werter odbiera sobie życie, doszło do podobnych samobójstw. Możliwy jest także efekt odwrotny, zwany efektem Papageno od imienia bohatera opery Czarodziejski flet (1791) Wolfganga Amadeusza Mozarta, skutecznie powstrzymanego od samobójstwa.” („Rola mediów w promocji zdrowia psychicznego i w zapobieganiu samobójstwom. Poradnik dla pracowników mediów” - Baran A., Gmitrowicz A., Koszewska I., Makara-Studzinska M., Ostaszewski K., Palma J., Parnowski T., Pawelec R., Rosa K., Szafranski T., Swiecicki Ł. -Grupa ds. mediów przy Zespole Roboczym ds. prewencji samobójstw i depresji przy Radzie ds. Zdrowia Publicznego Ministerstwa Zdrowia, 2018 rok).
"Poradnik dla mediów zaleca, aby tworząc materiał dotyczący samobójstwa podawać aktualne informacje o tym, gdzie i jak szukać pomocy oraz edukować opinię publiczną w temacie przyczyn i zapobieganiu samobójstwom, unikając przy tym szerzenia szkodliwych mitów. Wskazuje także, że należy zachować szczególną ostrożność w opisywaniu samobójstw znanych osób oraz przy przeprowadzaniu wywiadów z osobami, które utraciły bliskich w wyniku samobójstwa. Aby uniknąć najpowszechniejszych błędów występujących w materiałach prasowych, należy:
- NIE przedstawiać samobójstwa jako racjonalnego rozwiązania problemu,
- NIE opisywać szczegółowo metody, a szczególnie NIE popularyzować nowych metod,
- NIE podawać szczegółów dotyczących miejsca aktu,
- NIE używać dramatycznych określeń czy sensacyjnych nagłówków,
- NIE umieszczać historii o samobójstwie w widocznych miejscach i unikać ich powielania,
- NIE używać przygnębiających zdjęć ani materiałów wideo." (Anita Kwiatkowska, "Między Werterem a Papageno, czyli jak informować o samobójstwie, aby nie zaszkodzić", Dyskurs&Dialog 2019/2)