Od podstawy nawiązania stosunku pracy urzędnika uzależniony jest zakres odpowiedzialności i katalog kar za naruszenie obowiązków pracowniczych. Pracownikiem samorządowym na stanowisku urzędniczym, jak i urzędnikiem państwowym może być osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę lub na podstawie mianowania. Urzędnik mianowany podlega surowszej odpowiedzialności i stosuje się wobec niego szerszy katalog kar. Bez znaczenia natomiast pozostaje rodzaj organu administracji publicznej zatrudniającego urzędnika. System odpowiedzialności wobec urzędników państwowych i samorządowych jest w zasadzie jednolity. Większość uregulowań jest wspólna, bowiem ustawa o pracownikach samorządowych w omawianym zakresie odwołuje się do ustawy o pracownikach urzędów państwowych.
Urzędnik państwowy może być zatrudniony na podstawie mianowania albo umowy o pracę. Podobnie rzecz się ma w przypadku podstaw zatrudniania na stanowiskach urzędniczych pracowników samorządowych. W obu przypadkach pracownicy zatrudnieni na umowę o pracę podlegają wyłącznie odpowiedzialności porządkowej wymierzanej w trybie art. 108-113 kodeksu pracy. Jest to zdecydowanie łagodniejszy sposób karania, bowiem ograniczający się jedynie do kary upomnienia i nagany za naruszenie obowiązków o charakterze bardziej formalnym niż merytorycznym (nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku, bhp, przepisów przeciwpożarowych oraz przyjętego sposobu dokumentowania obecności w pracy). Kodeks pracy przewiduje krótkie terminy przedawnienia. Za ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych urzędnik niemianowany może podlegać, w zależności od uznania pracodawcy, zwolnieniu z pracy bez zachowania prawa do wypowiedzenia.
Wobec pracowników mianowanych, zarówno w administracji państwowej, jak i samorządowej, katalog kar jest szerszy i w obu przypadkach jednakowy. Za przewinienia mniejszej wagi urzędnik mianowany otrzymuje karę porządkową - upomnienie - wymierzaną przez kierownika urzędu wobec urzędników państwowych i bezpośredniego przełożonego w sektorze samorządowym. Z tego też powodu inne są organy odwoławcze: urzędnik państwowy kieruje odwołanie do kierownika jednostki nadrzędnej, natomiast w administracji samorządowej odwołanie załatwia pracodawca lub osoba w tym zakresie upoważniona. Urzędników mianowanych, niezależnie od zatrudniającego organu administracji, obejmuje taki sam katalog kar dyscyplinarnych: nagana, nagana z ostrzeżeniem, nagana z pozbawieniem możliwości awansowania, degradacja oraz wydalenie z pracy w urzędzie. O karze dyscyplinarnej orzekają niezawisłe, podlegające wyłącznie prawu komisje dyscyplinarne (sądy równych) realizujące zasadę niezależności odpowiedzialności urzędniczej. Postępowanie jest kontradyktoryjne. Okres przedawnienia jest tu znacznie dłuższy, bowiem wynosi trzy miesiące od daty powzięcia wiadomości o popełnieniu czynu oraz rok od jego zaistnienia. Zakres odpowiedzialności urzędników mianowanych jest znacznie szerszy niż urzędników zatrudnionych na umowę o pracę.
Izabela Dziewulska-Gaj
główny specjalista w Wydziale Kontroli i Audytu Wewnętrznego Urzędu Miasta Opole
Podstawa prawna
l Art. 10, 17, 34, 35, 37 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. z 2001 r. nr 86, poz. 953 ze zm.).
l Art. 3, 15, 25, 26 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1593 ze zm.).
l Art. 52, 108-113 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).