Ustawa z 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1593 z późn. zm.) określa obowiązek dokonywania ocen w art. 17 ust. 1. Przepis ten stanowi, że: „pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym podlega okresowym ocenom kwalifikacyjnym, dokonywanym przez bezpośredniego przełożonego. Okresowej ocenie kwalifikacyjnej dokonywanej przez bezpośredniego przełożonego podlega również pracownik samorządowy mianowany zatrudniony na stanowisku innym niż urzędnicze”.
Definicja pracownika samorządowego
Cytowany przepis wskazuje przede wszystkim, kto ma być oceniany. Oceniany jest pracownik samorządowy - pod względem prawnym to szczególna kategoria osoby zatrudnionej. Żeby ustalić, kogo możemy zaliczyć do tej grupy, konieczne jest sięgnięcie do art. 1 ustawy.
Według tego przepisu, pracownikami samorządowymi są osoby zatrudnione w:
urzędzie marszałkowskim, wojewódzkich samorządowych jednostkach organizacyjnych,
starostwie powiatowym, powiatowych jednostkach organizacyjnych,
urzędzie gminy, w jednostkach pomocniczych gminy oraz w gminnych jednostkach i zakładach budżetowych,
biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz zakładów budżetowych utworzonych przez te związki,
biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego.
Oceny dotyczyć więc będą wyłącznie pracowników, czyli osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy - umowy o pracę, mianowania lub powołania.
WAŻNE
Ocenom okresowym nie mogą podlegać osoby zatrudnione na innej niż stosunek pracy podstawie. Nie można więc w trybie określonym ustawą oceniać np. zleceniobiorców czy osób zatrudnionych na kontraktach menedżerskich.
Ustawa nie obejmuje pracowników spółek
Cytowany art. 1 ustawy o pracownikach samorządowych wymienia grupę podmiotów - pracodawców samorządowych, do których stosuje się wszystkie przepisy o pracownikach samorządowych. Jest to katalog zamknięty. Nie ma w nich wymienionych żadnych samorządowych osób prawnych - jest tylko mowa o urzędach, samorządowych jednostkach organizacyjnych, zakładach budżetowych. Ci pracodawcy nie mają osobowości prawnej, nie są więc samodzielnym podmiotem prawa publicznego - chociaż mogą być odrębną strukturą organizacyjną. Wszystkie zaś spółki, spółdzielnie i inne przedsiębiorstwa zakładane przez samorządy są całkowicie odrębne i posiadają własną osobowość prawną. Samorząd (gmina, powiat, województwo) może być jedynie ich właścicielem bądź głównym, a nawet jedynym udziałowcem. Jednak zatrudnieni tam pracownicy, z punktu widzenia ustawy, nie mogą być zaliczani do grupy pracowników samorządowych. Nie ma do nich zastosowania ustawa i nie można wobec nich stosować przepisów o ocenach okresowych.
PRZYKŁAD
W mieście W. funkcjonuje kilka przedsiębiorstw założonych przez samorząd i obsługujących infrastrukturę i transport lokalny. Wśród nich jest Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Wodnej SA (zajmujące się wodociągami i kanalizacją) oraz Zakłady Komunikacyjne Miasta W. sp. z o.o. (obsługujące miejskie linie autobusowe).
Obydwa te przedsiębiorstwa funkcjonują jako spółki prawa handlowego, których jedynym udziałowcem lub akcjonariuszem jest miasto W.
Ani pracownicy zatrudnieni w tych przedsiębiorstwach, ani członkowie zarządów tych spółek nie są pracownikami samorządowymi. Nie mogą więc podlegać ocenom okresowym, o których mowa w ustawie o pracownikach samorządowych.
Niezależnie od tego należy pamiętać, że w przypadku osób pełniących funkcje w takich przedsiębiorstwach (np. zasiadających w radzie nadzorczej), ale zarazem nadal zatrudnionych w jednostkach samorządu, o których mowa w art. 1 ustawy, ustawa będzie miała zastosowanie i będą oni podlegać ocenom - tyle że wyłącznie jako pracownicy samorządowi.
PRZYKŁAD
Zastępca dyrektora Wydziału Transportu i Drogownictwa w Starostwie Powiatowym w E. jest jednocześnie - z racji swoich obowiązków służbowych - członkiem rady nadzorczej E-skiego Przedsiębiorstwa Robót Drogowych sp. z o.o.
Ponieważ jest on nadal pracownikiem starostwa, podlega ocenom okresowym jako pracownik samorządowy. Jednym z kryteriów oceny może być wykonywanie obowiązków przedstawiciela powiatu w radzie nadzorczej powiatowej spółki.
Jak określić stanowiska urzędnicze
Kolejnym ograniczeniem dotyczącym ocen jest zawężenie kręgu ocenianych do osób zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych. Stanowiska te oznaczone są w odpowiednich tabelach kwalifikacji i zaszeregowań zawartych w dwóch rozporządzeniach Rady Ministrów z 2 sierpnia 2005 r.:
w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w urzędach gmin, starostwach powiatowych i urzędach marszałkowskich (Dz.U. nr 146, poz. 1223),
w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. nr 146, poz. 1222).
Żeby więc dowiedzieć się, który pracownik powinien być oceniony, należy najpierw skonfrontować określenie stanowiska w umowie o pracę, akcie powołania lub mianowania, względnie w ostatnim angażu (jeżeli osoba ta była już wcześniej zatrudniania i awansowała), z odpowiednim stanowiskiem w jednej z tabel zaszeregowań w wymienionych rozporządzeniach. Tylko osoby na stanowiskach, które określone są jako urzędnicze lub kierownicze stanowiska urzędnicze, podlegają ocenom. Bez znaczenia jest też podstawa zatrudnienia.
PRZYKŁAD
W gminnych (miejskich) ośrodkach pomocy społecznej ocenom kwalifikacyjnym podlegać będzie jedynie część pracowników zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych. Są to osoby wskazane w części III tabeli II załącznika nr 3 do rozporządzenia w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego, zajmujące stanowiska:
głównego administratora,
koordynatora ds. komputeryzacji pomocy społecznej,
starszego administratora,
administratora.
Ocenie będą podlegać także osoby na stanowiskach urzędniczych i kierowniczych urzędniczych, oznaczonych jako wspólne dla jednostek organizacyjnych w części I tabeli II załącznika nr 3 do wymienionego rozporządzenia.
Pracownicy pomocy społecznej znajdujący się na dalszych pozycjach części III tabeli II, oznaczonych jako stanowiska pracownicze (np. lekarz, psycholog, konsultant, główny specjalista), jako osoby zajmujące stanowiska pracownicze (nieurzędnicze), nie będą podlegać ocenie kwalifikacyjnej.
Poza pracownikami zatrudnionymi na stanowiskach urzędniczych ocenom okresowym podlegają także pracownicy mianowani niebędący urzędnikami. Są to jednak przypadki wyjątkowo rzadkie.
Wybieranych zweryfikują wyborcy?
Wyznaczenie jako pracowników ocenianych praktycznie tylko zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych wyłącza tym samym z oceny pracowników zatrudnianych na podstawie wyboru. Nie są to stanowiska urzędnicze - stanowią odrębną grupę pracowników, ujętą w osobnych (najczęściej pierwszych) częściach poszczególnych tabel zaszeregowań.
Oznacza to, że nie można dokonywać ocen:
wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów i marszałków województw,
innych pracowników zatrudnianych na podstawie wyboru (dotyczy przede wszystkim członków zarządów powiatów i województw, a także członków zarządów dzielnic).
Inni pracownicy - wedle uznania pracodawcy
Oprócz wymienionych pracowników z wyboru ustawa „usuwa” też z grupy pracowników ocenianych inne osoby, zatrudnione na stanowiskach „nieurzędniczych”.
W tabelach zaszeregowań będą to osoby zatrudnione:
na stanowiskach pomocniczych lub obsługi,
w związku z pracami interwencyjnymi lub robotami publicznymi,
na pozostałych stanowiskach pracowniczych.
Zarazem nie ma więc przeszkód, aby gminy, powiaty czy województwa samodzielnie wprowadziły systemy ocen okresowych dla nieurzędników. Mogą obejmować część lub wszystkie stanowiska nieurzędnicze, zarówno w urzędach, jak i w innych jednostkach organizacyjnych samorządów.
Prawo do tworzenia takich systemów ocennych dla nieurzędników wynika z ogólnej kompetencji pracodawcy jako kierującego pracą pracowników (por. art. 22 par. 1 k.p.) oraz ustalania w przepisach prawa pracy kwalifikacji zawodowych pracowników (a więc i kontroli kwalifikacji) - w zakresie nieuregulowanym w przepisach szczególnych (art. 102 k.p.).
Michał Culepa