Współpraca miast bliźniaczych jest naturalnym elementem życia samorządowego. W Polsce stało się to ważnym elementem procesu integracji europejskiej. Pomocy w nawiązywaniu kontaktów zagranicznych przez jednostki samorządu lokalnego udzielają takie organizacje, jak m.in.: Związek Miast Polskich, Związek Gmin Wiejskich RP, Związek Powiatów Polskich.
Związki partnerskie czy bliźniacze
Większość polskich związków bliźniaczych to dorobek ostatnich kilkunastu lat. Spoglądając na państwa, spośród których samorządy wybierają swych bliźniaków, na pierwszym miejscu znajdują się Niemcy. Sporym powodzeniem cieszą się gminy Francji, Holandii, Danii i Szwecji. Gminy zza wschodniej granicy cieszą się znacznie słabszym zainteresowaniem, chociaż w ostatnim czasie zaczyna się to zmieniać - twierdzi Joanna Proniewicz ze Związku Miast Polskich.
Związki partnerskie polskich samorządów z zagranicznymi samorządami są różne. Niekiedy jest to luźny związek na zasadzie współpracy miast bez umowy, jak ma to miejsce m.in. w przypadku Krakowa z Jerozolimą lub z miastem Wielkie Tymowo (Bułgaria).
Charakter umowny współpracy to np.: miasta partnerskie, miasta bliźniacze albo honorowe miasta bliźniacze.
W zasadzie obie pierwsze formy różnią się tylko teoretycznie. W praktyce zależy wszystko od częstotliwości kontaktów, wymiany doświadczeń samorządowych, pomocy w rozwiązywaniu problemów gminnych.
Oczywiście nie wszystkie miasta polskie posiadają związki partnerskie lub bliźniacze z partnerami zagranicznymi. Wszystko zależy od aktywności władz samorządowych. Jest jednak pewna zależność, że im większe miasto, tym więcej posiada związków partnerskich z zagranicznymi samorządami. Na przykład Toruń ma zawarte umowy partnerskie z siedmioma miastami: z Filadelfią (USA), Getyngą (Niemcy), Lejdą (Holandia), Hameenlinna (Finlandia), Kaliningradem, Czadca (Słowacja) i z Swindon (Wielka Brytania). Gorzej wygląda to w przypadku gmin wiejskich i miejsko-wiejskich. Tylko niewiele takich gmin posiada związki bliźniacze lub partnerskie. Ograniczone są one z reguły do związków z samorządami z państw sąsiednich. Żadna organizacja samorządowa nie prowadzi w tej sprawie statystyk.
Do czego zobowiązuje umowa
Zawarcie umowy zobowiązuje strony do konkretnych działań. Oczywiście wszystko zależy od chęci stron do kontynuacji współpracy, częstotliwości i jakości spotkań.
I tak np. miasto Otwock (Mazowieckie) ma podpisane tzw. karty miast bliźniaczych m.in. z niemieckim miastem Lennestadt i francuskim Saint-Amant-Montrond. Strony w tej umowie zobowiązały się m.in.: do kontynuowania i rozwoju współpracy w dziedzinie ekonomicznej, kulturalnej i sportowej. W ramach partnerskich kontaktów przedstawiciele samorządowi wymieniają doświadczenia w zakresie gospodarki miejskiej i struktur organizacyjnych. Trwa wymiana grup młodzieżowych, a także grup zawodowych, np. straży pożarnych.
Należy podkreślić, że żadna dyrektywa lub też inna norma prawa międzynarodowego nie określa obowiązków i praw wynikających z zawarcia umowy partnerskiej lub bliźniaczej pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego. Wszystko zależy od konstrukcji umowy bilateralnej, wynikających z niej zapisów oraz realizacji ich w praktyce. W zasadzie w tego typu umowach nie ma sankcji prawnej, egzekucji prawa drugiej strony. Umowa ma charakter dobrowolny, a wynikające z niej prawa i obowiązki nie mają wsparcia w normach prawa międzynarodowego ani prawa krajowego.
Współpraca w organizacjach
Współpraca z partnerami zagranicznymi może odbywać się również poprzez samorządowe organizacje międzynarodowe. Do nich należą m.in.: Europejskie Miasta Turystyki (ECT), Stowarzyszenie Les Rencontres, Komitet Narodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS albo Liga Miast Historycznych.
Aby samorząd mógł przystąpić do organizacji międzynarodowej, musi być podjęta odpowiednia uchwała rady miasta o przystąpieniu do konkretnej organizacji międzynarodowej.
Następnie zgodnie z ustawą z 15 września 2000 r. o zasadach przystępowania jednostek samorządu terytorialnego do międzynarodowych, zrzeszeń lokalnych i regionalnych, minister spraw zagranicznych wyraża (bądź nie) zgodę na przystąpienie konkretnej jednostki samorządowej do danej organizacji międzynarodowej.
Ustawa określa zasady, na jakich samorządy mogą przystępować do organizacji międzynarodowych zrzeszających jednostki samorządowe: gminy, powiaty, regiony. Chodzi tu o organizacje powołane do życia przez samorządy co najmniej dwóch państw. Żaden samorząd polski nie może na rzecz takiej organizacji przekazywać nieruchomości lub praw majątkowych albo dóbr niematerialnych.
Członkostwo w organizacji międzynarodowej kosztuje. I tak np. składka członkowska w 2006 roku w ECT wynosiła 1,8 tys. euro.
5 KROKÓW WSTĄPIENIA DO ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWEJ
1 Organizacja Należy wyszukać odpowiednią organizację. Pomocą mogą służyć polskie organizacje samorządowe. Polski samorząd może wstąpić do samorządowej organizacji międzynarodowej założonej przez przedstawicieli co najmniej dwóch państw.
2 Statut Należy zdobyć statut organizacji, do której zamierza wstąpić jednostka samorządu terytorialnego, lub inny dokument ustalający zasady działania tego zrzeszenia, listę jego członków oraz urzędowe tłumaczenie tych dokumentów na język polski.
3 Uchwała Musi być podjęta uchwała rady gminy o przystąpieniu. Uchwała wchodzi w życie po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw zagranicznych. Jednostka samorządu terytorialnego przekazuje uchwałę ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych za pośrednictwem wojewody dołączającego swoją opinię. Wraz z uchwałą trzeba przekazać statut zrzeszenia, do którego przystępuje jednostka samorządowa.
4 Informacje dla ministrów Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego niezwłocznie przedkłada właściwemu terytorialnie wojewodzie, ministrowi spraw wewnętrznych i administracji publicznej, ministrowi rozwoju regionalnego oraz ministrowi spraw zagranicznych informację o przystąpieniu do zrzeszenia wraz z dokumentem świadczącym o członkostwie jednostki w zrzeszeniu, z tłumaczeniem na język polski sporządzonym przez tłumacza przysięgłego.
5 Monitor Polski Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji publikuje w drugim roku po wstąpieniu spis samorządów, które zapisały się do organizacji lub z niej wystąpiły.
Andrzej Okrasiński
andrzej.okrasinski@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
Ustawa z 15 września 2000 r. o zasadach przystępowania jednostek samorządu terytorialnego do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych (Dz.U. nr 91, poz. 1009).