Sporządzanie wykazów i zestawień zbiorczych, uzgadnianie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księgach wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym, prowadzenie szeroko zakrojonej akcji uświadamiającej dotyczącej kwestii własności nieruchomości oraz ustroju ksiąg wieczystych, i to nie tylko na tzw. ziemiach odzyskanych, a także porządkowanie dokumentacji to główne zadania wynikające z ustawy z 7 września 2007 r. o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. nr 191, poz. 1365). Mają one doprowadzić do uporządkowania systemu ksiąg wieczystych i zabezpieczenia prawa własności rzeczywistych właścicieli nieruchomości.
Zagrożenia dla publicznego majątku
Coraz częściej bowiem wobec Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego kierowane są roszczenia windykacyjne dotyczące majątków przejmowanych przez władzę publiczną po II wojnie światowej.
Ich autorzy powołują się na art. 222 par. 1 Kodeksu cywilnego (k.c.). Zgodnie z nim, właściciel może żądać od osoby, która faktycznie włada jego nieruchomością, aby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania nią.
Często też posiadacz nieruchomości niebędący właścicielem majątku przejętego przez Państwo po II wojnie światowej, a jedynie go użytkujący występuje do sądu o nabycie własności przez zasiedzenie (art. 172 k.c.). Warunkiem jest tu m.in. nieprzerwane posiadanie nieruchomości przez 30 lat.
Trzeba jednak przypomnieć, że skutecznie przeprowadzona windykacja zapobiega zasiedzeniu. Samorządy mogą więc oddalić niebezpieczeństwo przejmowania publicznych nieruchomości. Przy tym już samo złożenie do sądu pozwu o wydanie nieruchomości przerywa bieg zasiedzenia (art. 123 par. 1 w zw. z art. 175 k.c.).
GSiA RADZI
Dlatego tak istotne jest, by w przygotowywanych przez starostów wykazach obejmujących nieruchomości niebędące w posiadaniu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu, a równocześnie stanowiące ich własność, wskazywać nie tylko aktualny stan ich posiadania, ale także jego długość. Pozwoli to na odzyskanie - w pierwszej kolejności - nieruchomości najbardziej zagrożonych zasiedzeniem.
Jednocześnie trzeba podkreślić, że regulacje dotyczące zasiedzenia mogą zostać wykorzystane również do ochrony własności Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Prawomocne stwierdzenie zasiedzenia przez Skarb Państwa lub samorząd uchroni je bowiem przed bezzasadnymi w takiej sytuacji roszczeniami windykacyjnymi.
Zapisy w księdze podstawą sprzedaży
Uporządkowanie stanu prawnego ujawnionego w księgach wieczystych, a zwłaszcza wpisanie właściciela na podstawie postanowienia stwierdzającego zasiedzenie nieruchomości, albo ujawnienie przejścia własności nieruchomości na Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego z mocy prawa zapobiegną też sprzedawaniu nieruchomości przez jedynie formalnych właścicieli ujawnionych w księgach wieczystych.
GSiA OSTRZEGA
Dotychczas często dochodziło do skutecznej sprzedaży takich nieruchomości przez właścicieli ujawnionych w księdze wieczystej.
Działo się tak na podstawie zasady rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Chroni ona zaufanie nabywcy nieruchomości kupującego ją od osoby ujawnionej jako właściciel w danej księdze wieczystej, nawet gdy dane te nie są w rzeczywistości prawdziwe. W ten sposób dokonuje się przeniesienia własności nieruchomości, mimo zawarcia umowy z osobą, która de facto nie była właścicielem danego majątku.
WAŻNE
Zgodnie bowiem z art. 5 i art. 6 ust. 1 ustawy z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1361 z późn. zm.), w razie niezgodności między stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a faktycznym nieruchomości decyduje treść księgi. Chroni ona tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe. Dzięki temu dochodzi przykładowo do skutecznej sprzedaży nieruchomości przez „niewłaściciela”. Kupujący, który zaufał treści księgi i był w dobrej wierze, staje się właścicielem nieruchomości.
Tym samym osoba, która kupiła nieruchomość od osoby widniejącej w księdze wieczystej jako właściciel, nawet jeśli w rzeczywistości sprzedający już nim nie był, jest chroniona przed utratą nabytego prawa własności. Osoba, która kupiła majątek, może też skutecznie wnosić, powództwem windykacyjnym, o wydanie jej nieruchomości.
Trzeba działać szybko
Już powyżej zarysowane względy wskazują, że przy porządkowaniu stanu prawnego nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub samorządów, które nie mają tego prawa wpisanego do księgi wieczystej, powinno się działać bardzo szybko i sprawnie.
Dlatego ustawodawca wyznaczył termin do 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy (tj. do 19 listopada 2009 r.) na złożenie wniosków o ujawnienie w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa albo jednostek samorządu terytorialnego we właściwych Sądach Rejonowych - Wydziałach Ksiąg Wieczystych.
Wnioski te powinny być złożone wraz z dokumentami stanowiącymi podstawę wpisu prawa. Zgodnie z art. 31 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, wpis prawa własności do księgi wieczystej może nastąpić na podstawie następujących dokumentów:
• aktu notarialnego,
• prawomocnego - ewentualnie natychmiast wykonalnego orzeczenia sądowego,
• decyzji administracyjnej lub innego dokumentu, np. protokołu przejęcia lasów na własność Skarbu Państwa na podstawie dekretu PKWN z 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa czy ugody sądowej.
Zaś zgodnie z art. 6262 par. 1 k.p.c., co do zasady wniosek o dokonanie wpisu składa się na urzędowym formularzu. Wzory formularzy określa rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 14 sierpnia 2003 r. w sprawie określenia wzorów i sposobu udostępniania urzędowych formularzy wniosków stosowanych w sądach rejonowych prowadzących księgi wieczyste w systemie informatycznym (Dz.U. nr 156, poz. 1527).
Podmioty wnioskujące o wpis do ksiąg wieczystych będą się najczęściej posługiwały następującymi pięcioma formularzami:
• „Wniosek o założenie księgi wieczystej”, oznaczony symbolem KW-ZAL,
• „Wniosek o wpis w księdze wieczystej”, oznaczony symbolem KW-WPIS,
• „Załącznik - Żądanie wpisu w księdze wieczystej”, oznaczony symbolem KW-ZAD,
• „Załącznik - Oznaczenie działki ewidencyjnej”, oznaczony symbolem KW-OZN,
• „Załącznik - Wnioskodawca/uczestnik postępowania”, oznaczony symbolem KW-WU.
WAŻNE
Już samo złożenie stosownego wniosku skutkuje jego odnotowaniem w dziale II księgi wieczystej, a tym samym powoduje wyłączenie zasady rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. W praktyce uniemożliwi to sprzedaż nieruchomości ze względu na możliwą późniejszą jej utratę.
Terminy nie wiążą sądu
Jeśli jednak podstawę wpisu własności miałoby stanowić orzeczenie sądu stwierdzające nabycie własności nieruchomości z mocy prawa, to zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego, 12 miesięcy stanowić będzie termin do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez Skarb Państwa lub samorząd. Natomiast termin do złożenia wniosku o wpis prawa własności do ksiąg wieczystych wynosić będzie miesiąc od uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie własności.
W przypadku złożenia apelacji całość procedury może więc ulec znacznemu przedłużeniu. Zważywszy bowiem na liczbę spraw znajdujących się w sądach cywilnych oraz czas ich rozpoznawania, postępowanie sądowe może spowodować nawet kilkunastomiesięczne przedłużenie całej procedury zmierzającej do ujawnienia rzeczywistych właścicieli nieruchomości. Co prawda w art. 5 tej ustawy zakreślono sądom wieczystoksięgowym miesięczny termin na ujawnienie prawa własności Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego, liczony od momentu złożenia stosownego wniosku. Jest to jednak tylko termin instrukcyjny. Zatem jego przekroczenie przez sąd nie powoduje samo z siebie jakichkolwiek konsekwencji.
Starostowie mogą się zabezpieczyć
Starostowie mają jednak możliwość zabezpieczenia się przed skutkami przeciągania się procedury sądowej.
Artykuł 10 ust. 1 i 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece stwierdza bowiem, że w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane, może żądać usunięcia niezgodności. Samo zaś roszczenie o usunięcie niezgodności może być ujawnione w księdze przez ostrzeżenie. Podstawą wpisu ostrzeżenia jest natomiast nieprawomocne orzeczenie sądu lub postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia.
WAŻNE
Postanowienie o wpisaniu do księgi wieczystej ostrzeżenia o niezgodności zapisów ze stanem faktycznym może być uzyskane przez starostę już na samym początku postępowania zmierzającego do stwierdzenia nabycia własności nieruchomości z mocy prawa przez Skarb Państwa lub samorząd. Starosta powinien więc złożyć stosowny wniosek już w piśmie wszczynającym postępowanie w sprawie, gdyż przy przewlekłości postępowań sądowych może dojść do wykorzystania instytucji rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych do zbycia nieruchomości, które de facto należą do Skarbu Państwa lub samorządu. Byłoby to możliwe nawet wtedy, gdy wszczęto już procedurę regulacji ich stanu prawnego ujawnionego w księgach wieczystych.
Dla opieszałych będą kary
Jak wskazano wyżej, głównym celem ustawy o ujawnieniu w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego jest udokumentowanie własności nieruchomości Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Oczywiście, w sytuacji, w której proces ten zostanie dokonany skrupulatnie i szybko, ta bardzo trafna idea ułatwi obrót oraz utrwali pewność i zaufanie do ksiąg wieczystych, a tym samym powinna korzystnie wpłynąć na rynek nieruchomości. Dlatego z jednej strony na zobowiązane organy państwowe i samorządowe nałożono obowiązek sprawozdawczości z wykonania ustawy, a z drugiej art. 8 ustawy przewiduje kary pieniężne, które mogą zostać nałożone na osoby zobowiązane ustawą do działań zmierzających do ujawnienia w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego, gdyby działały opieszale.
Brunon Paul
radca prawny, właściciel krakowskiej Kancelarii Radcy Prawnego