Ustawodawca w ustawie o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (dalej dfpU albo ustawa DFP) wskazuje między innymi, kto odpowiada za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (dalej DFP), jakie czyny stanowią naruszenie DFP, jak wygląda procedura w sprawach o naruszenie DFP oraz jaki jest katalog kar za przewinienia naruszające DFP.
W ustawie DFP został określony także katalog czynów niestanowiących naruszenia DFP lub czynów, które formalnie naruszają DFP, ale z uwagi na wyjątkowe okoliczności nie dochodzi się odpowiedzialności z tytułu naruszenia DFP.
Warto zapoznać się z niniejszymi wyłączeniami albowiem stanowią one nieodłączny element budowania linii obrony w postępowaniu o naruszenie DFP.
1. Nie stanowi naruszenia DFP:
a) przeznaczenie dochodów, z wyłączeniem dochodów własnych oraz dochodów gromadzonych na rachunku funduszu motywacyjnego, uzyskiwanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce,
b) dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia,
c) dopuszczenie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych do dokonania wydatku powodującego przekroczenie kwoty wydatków ustalonej w rocznym planie finansowym jednostki wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli zarządczej,
d) przeznaczenie środków rezerwy budżetowej na inny cel niż określony w decyzji o ich przyznaniu,
e) zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu upoważnienia do zaciągania zobowiązań jednostki sektora finansów publicznych,
f) dopuszczenie przez kierownika jednostki sektora finansów publicznych do niewykonania zobowiązania jednostki, którego termin płatności upłynął, wskutek zaniedbania lub niewypełnienia obowiązków w zakresie kontroli zarządczej,
- pod warunkiem, że skutek w postaci przekroczenia uprawnień do wydatkowania środków publicznych, do zaciągania zobowiązań albo niewykonania zobowiązań nie przekroczy w roku budżetowym łącznie przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim ogłoszonego przez Prezesa GUS, tj. kwoty 2.716,71 netto obowiązującej w 2010 roku.
Należy zaznaczyć, że w razie wypełnienia przesłanek opisanych w punkcie 1 nie dochodzi w ogóle do naruszenia DFP.
Warto wspomnieć ponadto o orzeczeniu Głównej Komisji Orzekającej z dnia 24 września 2007 r. (DF/GKO-4900-19/21/RN), w którym stwierdzono: „jeżeli zachodzi kilka czynów naruszenia dyscypliny finansów publicznych, to - z punktu widzenia stosowania art. 26 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych - kwoty przekroczeń należy traktować łącznie.”. Zatem w momencie badania, czy doszło do naruszenia DFP należy sumować wartość wszystkich naruszeń wymienionych w punkcie 1.
Czytaj także: Odpowiedzialność kierownika jednostki za naruszenie dyscypliny finansów publicznych>>
2. Nie dochodzi się odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych w przypadku działania lub zaniechania podjętego wyłącznie w celu ograniczenia skutków zdarzenia losowego.
Definicja legalna zdarzenia losowego zawarta w ustawie DFP wskazuje, że może nim być tylko takie zdarzenie, które:
- wywołane jest przez czynniki zewnętrzne,
- którego nie można było przewidzieć,
- w szczególności zagraża bezpośrednio życiu lub zdrowiu ludzi lub grozi ono powstaniem szkody niewspółmiernie większej niż naruszenie DFP,
Powyższe przesłanki powinny wystąpić łącznie, a więc wystąpienie jakiejkolwiek ze wskazanych powyżej - to zdecydowanie za mało, aby mówić o istnieniu zdarzenia losowego.
Widzimy zatem, że możliwość powoływania się na przesłankę wynikającą z punktu 2 jest istotnie ograniczone. Poza tym warto pamiętać, aby w razie zaistnienia zdarzenia losowego sporządzić dokumentację, która w razie kontroli posłuży jako dowód usprawiedliwiający fakt naruszenia DFP.
3. Nie dochodzi się odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych, którego stopień szkodliwości dla finansów publicznych jest znikomy.
W trzeciej przesłance wyłączającej odpowiedzialność za naruszenie DFP uwagę przykuwa nieostrość pojęcia „znikomy”.
W związku z czym ustawodawca precyzuje, że przy ocenie stopnia szkodliwości naruszenia DFP dla finansów publicznych uwzględnia się:
1. Wagę naruszonych obowiązków.
2. Sposób i okoliczności naruszenia obowiązków.
3. Skutki naruszenia w szczególności:
• wysokość uszczuplonych środków publicznych;
• kwotę środków publicznych niewpłaconych lub niezwróconych na właściwy rachunek budżetu państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych;
• kwotę środków publicznych wydatkowanych bez upoważnienia lub z jego przekroczeniem albo niezgodnie z przeznaczeniem;
• wysokość zobowiązań zaciągniętych bez upoważnienia lub z jego przekroczeniem;
• kwotę odsetek, kar i opłat zapłaconych wskutek zwłoki w opłaceniu należności.
Jak wynika z powyższego znikomość w każdym przypadku może być definiowana w zupełnie odmienny sposób uzależniony od określonych czynników.
Czytaj także: Zaniechanie przeprowadzenia audytu wewnętrznego i odpowiedzialność z tego tytułu>>
4. Nie ponosi odpowiedzialności osoba, która naruszyła DFP wskutek wykonania polecenia przełożonego (albo kierownika jednostki, dysponenta środków publicznych organu nadzorującego, dysponenta środków publicznych organu założycielskiego)
- pod warunkiem, że przed wykonaniem polecenia zgłosiła pisemnie zastrzeżenie i, pomimo tego zastrzeżenia, otrzymała pisemne potwierdzenie wykonania polecenia albo polecenie nie zostało odwołane albo zmienione.
W takim przypadku odpowiedzialność ponosi osoba, która podpisała się pod pisemnym poleceniem wykonania polecenia, a przy braku takiego dokumentu - osoba, która wydała polecenie.
5. Nie ponosi odpowiedzialności osoba, która naruszyła DFP wskutek wykonania uchwały organu wykonującego budżet (lub plan finansowy JSFP albo innej jednostki otrzymującej środki publiczne bądź zarządzającej mieniem JSFP)
- pod warunkiem, że przed wykonaniem uchwały zgłosiła pisemnie zastrzeżenie i, pomimo tego zastrzeżenia, otrzymała pisemne potwierdzenie wykonania uchwały lub uchwała nie została uchylona albo zmieniona.
W powyższym przypadku odpowiedzialność ponosi każdy z członków organu, który podpisał się pod pisemnym potwierdzeniem wykonania uchwały, a przy braku takiego dokumentu - każdy z członków organu, który nie zgłosił sprzeciwu do uchwały, która nie została uchylona albo zmieniona.
Krystian Szpotański
Dyrektor Instytutu Samorządu i Administracji
Instytut Samorządu i Administracji zajmuje się działalnością szkoleniową, doradczą i wydawniczą dla jednostek sektora finansów publicznych.