Istnieje kilka sytuacji, które powodują, że dyrektor szkoły zobligowany jest do zwolnienia nauczyciela. Dyrektor szkoły w przypadku:
● całkowitej likwidacji szkoły – rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy,
● częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć – rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny
– (art. 20 ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela; dalej: Karta Nauczyciela).
Zwolnienie z pracy
Rozwiązanie stosunku pracy z wymienionych wcześniej przyczyn następuje z końcem roku szkolnego po uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu (art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela). Od tych zasad są wyjątki:
● okres wypowiedzenia może być skrócony do miesiąca – nauczycielowi przysługuje wówczas odszkodowanie za pozostałą część okresu wypowiedzenia w wysokości wynagrodzenia liczonego jak za urlop wypoczynkowy, zaś okres, za który należy się odszkodowanie, wlicza się do okresu zatrudnienia, jeżeli nauczyciel pozostawał w tym czasie bez pracy,
● stosunek pracy nie musi być rozwiązany z końcem roku szkolnego – w przypadku nauczycieli szkół, w których w organizacji pracy nie przewidziano ferii szkolnych, nauczycieli placówek kształcenia ustawicznego oraz nauczycieli szkół, w których zakończenie cyklu kształcenia następuje w trakcie roku szkolnego.
Rok szkolny we wszystkich szkołach kończy się 31 sierpnia (art. 63 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty). Nauczyciele powinni więc otrzymać wypowiedzenia do końca maja.
O zamiarze wypowiedzenia nauczycielowi stosunku pracy z powodu częściowej likwidacji szkoły, zmian organizacyjnych lub zmian planu nauczania, dyrektor szkoły ma obowiązek zawiadomić reprezentującą nauczyciela zakładową (międzyzakładową) organizację związkową. W terminie siedmiu dni od otrzymania zawiadomienia może ona zgłosić na piśmie dyrektorowi umotywowane zastrzeżenia. Jeżeli takie zastrzeżenia zostaną zgłoszone, dyrektor szkoły powinien je rozpatrzyć przed podjęciem decyzji w sprawie wypowiedzenia, ale nie jest nimi związany.
Nauczycielowi, z którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, przysługuje odprawa. Zatrudnionemu na podstawie mianowania należy się w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Natomiast zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę odprawa przysługuje w następującej wysokości, uzależnionej od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy:
● jednomiesięcznego wynagrodzenia – dla zatrudnionych krócej niż 2 lata,
● dwumiesięcznego wynagrodzenia – dla zatrudnionych od 2 do 8 lat,
● trzymiesięcznego wynagrodzenia – dla zatrudnionych ponad 8 lat.
Czytaj także: Zasady zatrudniania nauczycieli w szkołach i placówkach oświatowych>>
Przeniesienie w stan nieczynny
Wypowiedzenie jest bezskuteczne w przypadku złożenia przez nauczyciela, w terminie do 30 dni od doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela (częściowej likwidacji szkoły, zmian organizacyjnych lub zmian planu nauczania), pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym stosunek pracy wygasa (art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela).
Przeniesienie w stan nieczynny następuje więc na wniosek nauczyciela, który dyrektor szkoły jest zobowiązany uwzględnić, jeżeli zostały spełnione powyższe przesłanki do jego złożenia.
Nauczyciel, będąc w stanie nieczynnym, zachowuje prawo do wynagrodzenia zasadniczego oraz do innych świadczeń pracowniczych do czasu wygaśnięcia stosunku pracy.
Dyrektor szkoły ma obowiązek przywrócić do pracy w pierwszej kolejności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym w razie powstania możliwości podjęcia przez niego pracy:
● w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony lub na okres, na który została zawarta z nim umowa,
● w tej samej szkole,
● na tym samym lub innym stanowisku,
● pod warunkiem posiadania przez nauczyciela wymaganych kwalifikacji.
Odmowa podjęcia pracy przez nauczyciela w takiej sytuacji powoduje natychmiastowe wygaśnięcie stosunku pracy.
W wypadkach podyktowanych koniecznością realizacji programu nauczania w tej samej lub w innej szkole albo zapewnienia opieki w placówce opiekuńczo-wychowawczej nauczyciel pozostający w stanie nieczynnym może, na swój wniosek lub na wniosek dyrektora szkoły, podjąć pracę zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami w niepełnym lub w pełnym wymiarze zajęć, na okres nie dłuższy niż okres stanu nieczynnego. Z tytułu takiej pracy nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie, niezależnie od wynagrodzenia za pozostawanie w stanie nieczynnym.
Dodatkowa praca i ograniczenie zatrudnienia
Organ prowadzący szkołę może nałożyć na nauczyciela obowiązek podjęcia pracy w celu uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych (tzw. pensum) w wymiarze nie większym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć:
● w innej szkole lub szkołach,
● na tym samym lub, za jego zgodą, na innym stanowisku (art. 22 ust. 1 Karty Nauczyciela).
Jeżeli nauczyciel nie wyrazi takiej zgody, będzie miał niepełne pensum i otrzymywał wynagrodzenie tylko za realizowaną część obowiązkowego wymiaru zajęć.
Ograniczanie zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do niepełnego pensum, ale nie niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia, może być też stosowane w wypadku, gdy:
● z przyczyn, o których mowa w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, nie ma możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć oraz
● nie istnieją warunki do uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć w innej szkole (art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela).
Potrzebna jest do tego zgoda nauczyciela. Brak zgody nauczyciela umożliwia jednak wypowiedzenie stosunku pracy (z prawem do przejścia w stan nieczynny).
Należy wskazać, że art. 22 Karty Nauczyciela wprowadza wyjątki od zasady, że stosunek pracy na podstawie mianowania może być nawiązany z nauczycielem tylko wtedy, gdy istnieją warunki do zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć.
Przeniesienie do innej pracy
Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może być przeniesiony na własną prośbę lub z urzędu za jego zgodą na inne stanowisko w tej samej lub innej szkole, w tej samej lub innej miejscowości, na takie same lub inne stanowisko (art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela). Przeniesienia dokonuje dyrektor szkoły, do której nauczyciel ma być przeniesiony, po zasięgnięciu opinii organu prowadzącego tę szkołę i za zgodą dyrektora szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony.
Przeniesienie nauczyciela z urzędu do innej miejscowości może nastąpić pod warunkiem zapewnienia mu w nowym miejscu pracy odpowiedniego do jego stanu rodzinnego mieszkania oraz miejsca pracy dla współmałżonka, jeśli on też jest nauczycielem. Nauczycielowi przeniesionemu do pracy w innej miejscowości przysługuje zwrot kosztów przeniesienia według zasad określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 30 kwietnia 2002 r. w sprawie wysokości i warunków wypłacania świadczeń urzędnikom państwowym przeniesionym do pracy w innej miejscowości.
Przeniesienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania bez jego zgody może dokonać organ prowadzący, na okres nie dłuższy niż trzy lata, w razie konieczności zapewnienia szkole obsady na stanowisku nauczyciela z wymaganymi kwalifikacjami odpowiadającymi potrzebom programowym szkoły (art. 19 ust. 1 Karty Nauczyciela). Dotyczy to jednak wyłącznie sytuacji, gdy skierowanie nauczyciela do pracy w innej szkole następuje ze względu na potrzebę obsady w tej szkole stanowisk nauczycielskich. Artykuł 19 ust. 1 Karty Nauczyciela nie dotyczy natomiast sytuacji, w której występuje brak możliwości zatrudnienia nauczyciela w dotychczasowej szkole (wyrok SN z 7 stycznia 1997 r., sygn. akt I PKN 54/96).
Bez wypowiedzenia dotychczasowych warunków pracy lub płacy można im powierzyć inną pracę niż określona w umowie o pracę na zasadach określonych w art. 42 § 4 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. Takie powierzenie może jednak nastąpić na okres nieprzekraczający trzech miesięcy w roku kalendarzowym.
PRZYKŁAD
Nauczyciel zatrudniony w niepełnym wymiarze zajęć (12 godzin tygodniowo przy 18-godzinnym pensum) otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę z powodu zmniejszenia liczby klas w szkole. Czy może przejść w stan nieczynny?
Nie. Do zwolnienia nauczyciela zatrudnionego w niepełnym wymiarze godzin z powodu częściowej likwidacji szkoły, zmian organizacyjnych czy zmian planu nauczania nie ma zastosowania art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Wniosek taki wypływa z wykładni językowej tego przepisu, chodzi w nim o takie zmiany w działalności szkoły, które uniemożliwiają „dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć” (wyrok SN z 16 maja 2006 r., sygn. akt I PK 213/05). W stan nieczynny nauczyciel może zaś przejść tylko wtedy, gdy podstawą wypowiedzenia stosunku pracy jest art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela.
Czytaj także: Zmiany w planie rozwoju nauczyciela-stażysty>>
Z orzecznictwa
Częściowa likwidacja szkoły, zmiany organizacyjne i zmiany planu nauczania uzasadniają rozwiązanie stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela tylko wówczas, gdy zadania szkoły wykonywane przez nauczyciela nie podlegają przekazaniu innej placówce oświatowej. Miałoby to miejsce np. wtedy, gdy zmniejsza się liczba dzieci zamieszkujących dany rejon szkolny albo gdy nastąpiło zaniechanie kształcenia w określonym kierunku lub na określonym poziomie. Jeżeli natomiast zadanie polegające na kształceniu i wychowaniu dzieci zamieszkujących na danym terenie przekazywane jest do innej placówki, mamy do czynienia z przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę.
Wyrok SN z 2 marca 2005 r., sygn. akt I PK 271/04
Brak jest przesłanek rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym w trybie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, jeżeli pozostali nauczyciele tej samej specjalności mają w planie organizacyjnym szkoły przydzieloną taką liczbę godzin ponadwymiarowych, że możliwe byłoby zatrudnianie zwolnionego nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.
Wyrok SN z 9 grudnia 1998 r., sygn. akt I PKN 492/98
Z orzecznictwa
Przeniesienie mianowanego nauczyciela w ramach tej samej placówki (szkoły, przedszkola), nawet jeżeli łączy się ze zmianą miejsca wykonywania pracy (ale bez zmiany stanowiska), nie podlega ograniczeniom przewidzianym w art. 18 ust. 1 Karta Nauczyciela i może nastąpić bez zgody nauczyciela, chyba że w akcie mianowania jego miejsce pracy zostało wyraźnie powiązane z wykonywaniem czynności w określonej jednostce organizacyjnej placówki (szkoły, przedszkola) lub z określoną miejscowością.
Przepis art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela dotyczy przeniesienia na inne stanowisko w tej samej szkole, dotyczy przeniesienia do innej szkoły, w granicach tej samej miejscowości, oraz przeniesienia do innej szkoły w innej miejscowości, przy czym w obu ostatnich przypadkach przeniesienie może nastąpić na to samo lub inne stanowisko.
Wyrok SN z 27 maja 1999 r., sygn. akt I PKN 82/99
Podstawy prawne
• Ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. nr 237, poz. 1654)
• Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 148, poz. 991)
• Ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (j.t. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 219, poz. 1706)
• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 63, poz. 322)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 kwietnia 2002 r. w sprawie wysokości i warunków wypłacania świadczeń urzędnikom państwowym przeniesionym do pracy w innej miejscowości (Dz.U. nr 66, poz. 597)