Celem pobierania renty jest zrekompensowanie gminom wydatków poniesionych przy uchwalaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Renta ma być ponadto zachętą dla gmin do wyzbywania się atrakcyjnych gruntów i przeznaczania ich pod inwestycje.
Kwestię opłaty planistycznej regulują przepisy art. 36 – 37 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Obowiązek zapłaty renty planistycznej opłaty powstaje, jeżeli wskutek uchwalenia lub zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wzrosła wartość objętej nim działki (np. w sytuacji przekształcenia działki z rolnej w budowlaną), a właściciel zbywa tę nieruchomość.
Wysokość renty planistycznej
Podstawą prawną ustalenia kwoty renty planistycznej są postanowienia zawarte w uchwale w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Wysokość renty planistycznej jest określana procentowo i nie może być wyższa niż 30% wzrostu wartości nieruchomości. W ustawie określono jedynie górną wysokość tej opłaty, natomiast wskazanie obowiązującej stawki procentowej należy w konkretnej sytuacji do kompetencji rady gminy.
Wysokość opłaty z tytułu wzrostu wartości nieruchomości powinna odzwierciedlać różnicę między wartością nieruchomości przed uchwaleniem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a jej wartością w dniu zbycia. Różnica ta, a w konsekwencji renta planistyczna, powinna wiązać się z obiektywną zmianą wartości nieruchomości, a nie z ceną ustaloną przez strony umowy. Różnica wartości nieruchomości ustalana dla potrzeb naliczenia renty planistycznej dotyczy wyłącznie zmiany wartości spowodowanej faktem uchwalania lub zmiany planu miejscowego. Wzrost wartości spowodowanej innymi czynnikami nie powinien być brany pod uwagę. Do innych czynników zaliczyć należy w szczególności uzbrojenie terenu i podział nieruchomości.
Czytaj także: Czy gmina może pobierać opłatę planistyczną od darowizny>>
Obowiązek zapłaty
Obowiązek zapłaty renty planistycznej jest stwierdzany w konkretnym przypadku w drodze decyzji administracyjnej po przeprowadzeniu odrębnego postępowania, a decyzja określająca wysokość renty planistycznej powinna być potraktowana jako decyzja organu podatkowego. W sytuacji gdy adresat tej decyzji nie wykona wynikającego z niej obowiązku uiszczenia opłaty z tytułu wzrostu wartości nieruchomości, wójt (burmistrz, prezydent miasta) powinien podjąć działania na zasadach i w trybie przewidzianym w przepisach ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Gmina może wystąpić do właściciela o zapłatę renty planistycznej w ciągu 5 kolejnych lat od daty uchwalenia planu miejscowego. W rezultacie notariusz jest zobowiązany do przesyłania właściwemu wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) wypisu każdej umowy, której przedmiotem jest zbycie nieruchomości położonej w obszarze objętym ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo jego zmianą, które weszły w życie w ostatnich 5 latach, do dnia zawarcia umowy. Wyjątek w tym zakresie stanowią oczywiście umowy, w których stroną zbywającą nieruchomość jest gmina.
Opłaty z tytułu wzrostu wartości nieruchomości nie pobiera się w przypadku, gdy jej stawka procentowa nie została określona w uchwale rady gminy. Decyzja wójta (burmistrza, prezydenta miasta) ustalająca wysokość renty planistycznej, przy braku określenia stawki procentowej w uchwale w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jest decyzją wydaną bez podstawy prawnej, obarczoną wadą nieważności.
Gmina nie może ponadto żądać daniny, jeśli w nowo uchwalonym planie przeznaczenie nieruchomości jest takie samo jak w planie poprzednio obowiązującym, choćby była między nimi przerwa (wyrok TK z 9 lutego 2010 r., sygn. akt P 58/08).
Ustalenie wysokości renty na wniosek właściciela
Właściciel może także żądać ustalenia wartości renty przed zbyciem swojej nieruchomości i gmina ma obowiązek mu tę wartość ustalić. Wykonalność decyzji ustalającej wysokość renty planistycznej jest uzależniona od zawarcia czynności cywilnoprawnej (sprzedaży nieruchomości). Stąd też może być i tak, że w przypadku niezawarcia umowy sprzedaży lub jej prawnej nieskuteczności niewykonalność tej decyzji będzie miała charakter trwały. Dlatego też wydaje się, iż wskazana decyzja powinna mieć charakter czasowy.
W powyższym przypadku postępowanie jest uruchamiane z inicjatywy strony (właściciela albo użytkownika wieczystego). Z możliwości tej warto skorzystać. Dzięki niej właściciel nieruchomości ma okazję zorientować się przed zbyciem w przedmiocie wysokości renty planistycznej. Wielkość tę będzie mógł wziąć po uwagę przy kalkulowaniu ceny sprzedaży. Osoba zamierzająca sprzedać nieruchomość przed upływem 5 lat od uchwalenia planu ma możliwość wliczenia renty planistycznej w cenę sprzedawanej działki. Oprócz tego właściciel nieruchomości będzie mógł się zapoznać z wykonaną przez rzeczoznawcę majątkowego wyceną, na podstawie której określona została różnica wartości nieruchomości. Właściciel nieruchomości będzie więc mógł dociec faktycznego wzrostu wartości nieruchomości przed zbyciem nieruchomości, a więc przed wystąpieniem warunku koniecznego do naliczenia wysokości renty planistycznej.
Czytaj także: WSA: Opłata planistyczna tylko w planie zagospodarowania przestrzennego>>
Wycena i podział nieruchomości
Kwestię wyceny nieruchomości dla potrzeb ustalenia wysokości renty planistycznej reguluje szczegółowo rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego, a w szczególności § 50 tego rozporządzenia. Z jego treści wynika, że przy określaniu wartości rynkowej nieruchomości dla ustalenia renty planistycznej wartość nieruchomości określa się uwzględniając jej przeznaczenie przed uchwaleniem planu miejscowego lub przed jego zmianą oraz jej przeznaczenie po uchwaleniu planu miejscowego lub po jego zmianie (nie uwzględnia się części składowych tej nieruchomości). Natomiast stan nieruchomości przyjmuje się z dnia wejścia w życie planu miejscowego lub jego zmiany, a ceny - z dnia zbycia nieruchomości.
W sytuacji gdy po ustaleniu renty planistycznej dla nieruchomości niepodzielonej na działki właściciel dokona podziału geodezyjnego oraz zbycia jednej lub kilku działek wchodzących w skład większej nieruchomości, poprzedni planowany przedmiot obrotu przestaje istnieć, a decyzja o ustaleniu jednorazowej opłaty na wypadek zbycia tak rozumianej nieruchomości staje się bezprzedmiotowa (wyrok NSA z 9 marca 2010 r., sygn. akt II OSK 483/09). Oznacza to, że odpowiednio wcześniej trzeba wydzielić działkę do sprzedaży, a następnie wystąpić o ustalenie renty planistycznej dla wydzielonej działki.
Decyzja ustalająca rentę planistyczną może być kwestionowana przed samorządowym kolegium odwoławczym, a następnie przed sądami administracyjnymi. Z dotychczasowego orzecznictwa wynika, iż istnieje możliwość podważenia m. in. błędnych ustaleń czy założeń z operatu szacunkowego albo też braku związku między uchwaleniem planu a wzrostem wartości działki.
Sam fakt uchwalenia planu lub jego zmiana nie muszą powodować automatycznie wzrostu cen nieruchomości (wyrok NSA z 19 marca 2009 r., sygn. akt II OSK 254/08). Ponadto wzrost wartości działki nie musi być wcale spowodowany uchwaleniem planu, ale np. nakładami poczynionymi przez właściciela. Nie ma wtedy podstawy do ustalenia opłaty planistycznej (wyrok NSA z 4 lipca 2008 r., sygn. akt II OSK 774/07).
Ustalając rentę planistyczną gmina ma obowiązek wskazać, na czym polega bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy zmianą wartości nieruchomości a ustaleniami przyjętymi w nowym lub zmienionym planie miejscowym (wyrok NSA z 13 lipca 2009 r., sygn. akt OSK 1108/08).
Michał Kaczmarek
samorzad.infor.pl