Przepisy prawa pracy w jednoznaczny sposób konstruują obowiązki i odpowiedzialność pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy, ponosi też odpowiedzialność za stan BHP w zakładzie pracy. Chroni on ponadto zdrowie i życie pracowników przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki do zapewnienia wymaganych przez prawo warunków pracy.
Naruszenie przepisów i zasad BHP może skutkować odpowiedzialnością indywidualną za wykroczenia przeciwko prawom pracownika z art. 283 § 1 Kodeksu pracy, co zagrożone jest karą grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.
Czytaj także: Okulary i soczewki kontaktowe dla pracownika>>
Funkcjonowanie służby BHP
Służba BHP podlega bezpośrednio pracodawcy, czyli w urzędzie - kierownikowi urzędu. Urząd, jak każdy pracodawca, który zatrudnia więcej niż 100 pracowników, ma obowiązek utworzyć służbę BHP pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie BHP.
Kierownik urzędu, w którym zatrudnionych jest poniżej 100 pracowników, może powierzyć wykonywanie zadań służby BHP pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, a w przypadku braku kompetentnych pracowników - specjaliście spoza zakładu pracy.
Zgodnie z treścią § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby BHP, służbę tę stanowią wyodrębnione komórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe. Urząd zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy jedno- lub wieloosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby BHP w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Jeżeli w urzędzie pracuje ponad 600 pracowników, to na każdych 600 pracowników kierownik urzędu ma obowiązek zatrudnić w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej jednego pracownika służby BHP.
Świadczenie pracy w służbie BHP winno być realizowane na podstawie umowy o pracę. Zdarza się, że kierownik urzędu, mając na względzie koszty tego zatrudnienia (wynagrodzenie za pracę i związane z nim składki na ubezpieczenie społeczne, a także zapewnienie stanowiska pracy itd.), stosuje inne formy zatrudnienia, w szczególności umowy cywilnoprawne, co jest niezgodne z przepisami. Na podstawie umowy cywilnoprawnej można zatrudniać jedynie specjalistę spoza zakładu pracy, gdy utworzenie służby BHP nie jest wymagane.
Pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach: inspektorów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjalistów oraz głównych specjalistów do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy. Na podstawie § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, pracownikami służby bhp mogą być osoby spełniające następujące wymagania kwalifikacyjne:
1) inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) starszym inspektorem do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca:
a) zawód technika bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub
b) wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp,
4) starszym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp,
5) głównym specjalistą do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp.
Powierzając zadania służby BHP specjaliście spoza zakładu pracy, należy pamiętać, że takim specjalistą może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp, ewentualnie osoba, która była zatrudniona na stanowisku inspektora pracy w Państwowej Inspekcji Pracy przez okres co najmniej 5 lat.
Czytaj także: Co musi zapewnić pracownikom pracodawca podczas upałów>>
Szkolenia BHP
Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Szkolenia te odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy.
Szczegółowe zasady dotyczące szkoleń BHP określa rozporządzenie MGiP z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Na podstawie § 6 tego rozporządzenia, szkolenie BHP jest prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.
Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu według programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje:
1) szkolenie wstępne ogólne (instruktaż ogólny)
2) szkolenie wstępne na stanowisku pracy (instruktaż stanowiskowy).
Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy, osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania, lub pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu, mający aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach.
Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego. Instruktaż stanowiskowy kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku.
Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, która jest przechowywana w aktach osobowych pracownika.
Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Pracownicy administracyjno-biurowi, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy podlegają obowiązkowemu szkoleniu okresowemu nie rzadziej niż raz na 6 lat.
Pierwsze szkolenie okresowe pracowników administracyjno – biurowych przeprowadza się w okresie do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tych stanowiskach. Ze szkolenia okresowego może być zwolniona osoba, która:
1) przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego;
2) odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy.
Szkolenia wstępne oraz szkolenie okresowe kończą się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Egzamin jest przeprowadzany przed komisją powołaną przez organizatora szkolenia. Potwierdzeniem ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia jest zaświadczenie wydane przez organizatora szkolenia. Odpis zaświadczenia jest przechowywany w aktach osobowych uczestnika szkolenia.
Czytaj także: Obowiązek uczestniczenia w szkoleniach>>
Odpowiedzialność pracodawcy za przestrzeganie przepisów BHP
Na podstawie art. 283 § 1 Kodeksu pracy, kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1 000 zł do 30 000 zł. Oznacza to, że odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi pracodawca.
Z oczywistych względów może to być jednakże tylko pracodawca będący osobą fizyczną. Natomiast w wypadku pracodawców będących jednostkami organizacyjnymi osoby zarządzające tymi jednostkami, które dokonują czynności prawnych z zakresu prawa pracy za pracodawcę, ponoszą odpowiedzialność na mocy tego przepisu jako „kierujący pracownikami”, a więc tylko w takim zakresie, w jakim rzeczywiście pełnią tego typu funkcje kierownicze i tylko w takim zakresie, w jakim to kierownictwo sprawują.
Dariusz Dwojewski
samorzad.infor.pl