"NIK pozytywnie, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości, ocenia działania szefów Służby Celnej kształtujące jej organizację, zmierzające do zapewnienia obsady kadrowej i wyszkolenia funkcjonariuszy oraz wyposażenia jednostek Służby Celnej w nowoczesny sprzęt do kontroli celnej, w tym wykorzystanie na te cele środków krajowych i pomocowych" - napisano w raporcie.
NIK przeprowadziła badania od 13 sierpnia 2009 r. do 29 grudnia 2009 r., objęły one okres od dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia 30 września 2009 r. Skontrolowano Ministerstwo Finansów, 7 Izb Celnych i 6 Urzędów Wojewódzkich.
W tym okresie - jak zauważa Izba - nastąpiła zmiana koncepcji docelowego modelu funkcjonowania Służby Celnej. NIK ocenia, że zadania, które były wypracowane w dokumentach strategicznych przez poprzednie kierownictwo Służby Celnej, w dużej części realizowane były nierzetelnie. Reorganizacja służby została zakończona przed 1 stycznia 2007 r. Później jednak zostały wprowadzone korekty dostosowujące służbę do zmieniających się warunków funkcjonowania.
"Zarówno poprzednie, jak i obecne władze Służby Celnej, realizując przyjęte przez siebie koncepcje organizacyjne naruszały prawo, nie wykonując dyspozycji w zakresie sposobu obsadzania kierowniczych stanowisk w Służbie Celnej. Dopuszczano do braku stabilizacji obsad tych stanowisk (długoterminowe powierzanie obowiązków, częste zmiany osób je zajmujących)" - napisano w raporcie.
NIK stwierdza, że kierownictwo Służby Celnej nie wykorzystało sprzyjającej sytuacji budżetowej w celu radykalnej poprawy stanu kadrowego, zwłaszcza w granicznych izbach celnych.
W skutek zmiany koncepcji funkcjonowania Służby Celnej nie zostało wykonane 39 z 96 zadań określonych w strategii, w tym m.in. nie został stworzony system zarządzania kadrami oraz ujednolicenie procedur antykorupcyjnych. Skontrolowane przez NIK jednostki funkcjonowały w niepełnych obsadach kadrowych.
W styczniu 2009 r. oszacowano, że w czterech izbach celnych obsługujących granicę wschodnią należałoby zwiększyć łączne zatrudnienia o co najmniej 560 osób, czyli ok. 11 proc. W ocenie NIK utrzymywanie się stanu niewystarczającego zatrudnienia może w przyszłości stworzyć zagrożenie dla sprawnej realizacji zadań przez te jednostki.
Według kontrolerów, szefowie Służby Celnej naruszali przepisy w zakresie obsadzania stanowisk kierowniczych. Nie były przeprowadzane konkursy na stanowiska zastępców szefa Służby Celnej oraz dyrektorów izb celnych. Stanowiska te na okres wielu miesięcy były obsadzane w drodze powierzenia pełnienia obowiązków. Szefowie Służby Celnej powyższe zaniechania tłumaczyli m.in. pracami nad wprowadzeniem nowych regulacji prawnych. NIK ocenia, że nawet najbardziej intensywne prace nie mogą stanowić usprawiedliwienia dla nierespektowania prawa.
W opinii Izby, zaprzestanie prac nad stworzeniem standardów wyposażenia w sprzęt dla poszczególnych rodzajów jednostek organizacyjnych Służby Celnej było błędem. Były to zalecenia Komisji Europejskiej. Zaznacza jednak, że w latach 2007-2009 jednostki Służby Celnej zostały wyposażone w nowoczesne urządzenia i sprzęt a także dokonano modernizacji i budowy obiektów. Nie doprowadziły one wprawdzie do pełnego zaspokojenia zgłoszonych potrzeb, niemniej aktualnie nie ma znaczącego zagrożenia dla zdolności skontrolowanych jednostek do wykonywania ustawowych obowiązków - stwierdza NIK.
Według kontrolerów Izby, dobrze układała się współpraca z wojewodami i innymi służbami, prawidłowo były także prowadzone działania przygotowawcze do Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej EURO 2012. Przygotowania celników do EURO 2012 polegało głównie na rozpoznaniu problemów i możliwych zagrożeń, ustaleniu zakresu niezbędnych do wykonania przedsięwzięć oraz prowadzeniu stosownych ustaleń ze stroną ukraińską. W ocenie NIK, działania te były celowe i prowadzono je w sposób rzetelny.
Najwyższa Izba Kontroli uważa, że konieczne jest zapewnienie dostatecznej liczby osób w granicznych jednostkach Służby Celnej oraz uzupełnienie braków kadrowych na stanowiskach dyrektorów izb celnych. Powinny być ponadto wdrożone standardy wyposażenia jednostek Służby Celnej w niezbędny sprzęt, a wojewodowie powinni zintensyfikować prace modernizacyjne na przejściach granicznych.
W odpowiedzi na zastrzeżenia NIK, Szef Służby Celnej (z 21 kwietnia 2010 r.) poinformował, że zamierza powołać zespół, którego zadaniem będzie opracowanie jednolitych standardów wyposażenia jednostek administracji celnej. Ponadto wyjaśnił, że planowane są zmiany organizacyjne w strukturze Służby Celnej. W drodze konkursów mają być obsadzone stanowiska w 3 izbach celnych. Jak zadeklarował szef celników, "bezzwłocznie po zakończeniu prac przygotowawczych ogłoszone zostaną stosowne konkursy".