Jak informuje Rzecznik Praw Obywatelskich rady gmin mogą swobodnie określać górne stawki opłat za wywóz szamb (nieczystości płynnych) z prywatnych nieruchomości. Skutkiem tej swobody są bardzo duże rozbieżności cen takich usług dla gospodarstw domowych. Przykładowo w Głogowie górna stawka to 25 zł za wywóz 1 m3 szamba, a w Lubsku aż 216 zł. Ministerstwo Infrastruktury odpowiedziało na pytania RPO w tej sprawie.
Rzecznik Praw Obywatelskich pyta o rozbieżności cen za wywóz nieczystości płynnych
Rzecznik otrzymał skierowaną do Sejmu petycję ws. zmiany ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach w zakresie, w jakim odnosi się do stanowienia przez rady gmin górnych stawek opłat dla właścicieli nieruchomości za opróżnianie zbiorników bezodpływowych.
Autor petycji wskazuje, że obecny poziom swobody lokalnych prawodawców powoduje znaczne rozbieżności w wysokości tych stawek. Przytoczył przykłady gminy Głogów, gdzie górna stawka wynosi 25 zł za m3, a z drugiej strony gminy Lubsko - 216 zł za m3.
Zdaniem RPO tej petycji nie sposób odmówić trafności. Nawet pobieżne zapoznanie się z praktyką rad gmin nasuwa wątpliwości co do kryteriów przy ustalaniu górnych stawek. Chodzi o skutki dla konsumentów, którzy mogą być nabywcami usług w warunkach faktycznego monopolu samorządowych zakładów usług komunalnych.
Przykładem może być gmina miejska oraz wiejska Zgorzelec. Zgodnie z uchwałami ich rad górne stawki wynoszą tam odpowiednio 162,50 zł netto i 110 zł netto za m3. Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, świadczące w obu gminach usługi, „dostosowało" swą ofertę do wskazanych stawek. Ceny za usługi ustaliło zatem na 160 zł netto i 110 zł netto za m3 nieczystości. Wobec przyjęcia, że ani w jednym, ani w drugim przypadku przedsiębiorca nie świadczy usług poniżej kosztów ich wykonywania, pojawia się oczywiste pytanie o powody takiego zróżnicowania cen.
Dlatego dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego Piotr Mierzejewski zapytał dyrektora Departamentu Gospodarki Odpadami Ministerstwa Klimatu i Środowiska Roberta Chciuka, czy problem jest znany Ministrowi, a jeżeli tak, to czy rozważano wprowadzenie do ustawy regulacji (np. wytycznych do stanowienia górnych stawek opłat), które pomogłyby zapobiegać drastycznym różnicom w ustalaniu górnych stawek opłat, a - w konsekwencji - także takim różnicom w cenach usług dla obywateli.
Odpowiedź Ministerstwa Infrastruktury
Na wstępie należy podkreślić, iż zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2023 r. poz. 40 z późn. zm.) sprawy obejmujące m.in. wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizację, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych należą do zadań własnych gminy. Ponadto, stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2023 r. poz. 537) zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków jest zadaniem własnym gminy.
Zadania gmin o charakterze organizacyjno-kontrolnym w zakresie ścieków gromadzonych przejściowo w zbiornikach bezodpływowych oraz osadnikach w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków określone zostały w ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2023 r. poz. 1469) dalej jako „ucpg.
Jak słusznie zauważono, rada gminy na podstawie aktu prawa miejscowego może stosować zróżnicowane stawki opłat za odbiór nieczystości ciekłych, w tym ustalać górne stawki opłat w zależności od ich właściwości ( art. 6 ust. 2 ucpg). Dodatkowo, rada gminy, w regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, który jest aktem prawa miejscowego, określa częstotliwość i sposób pozbywania się nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości oraz z terenów przeznaczonych do użytku publicznego (art. 4 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ucpg).
Jednakże, w ocenie Departamentu, zarówno górne stawki opłat za odbiór nieczystości ze zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków jak również częstotliwość pozbywania się nieczystości ciekłych przez właścicieli nieruchomości rada gminy powinna ustalać racjonalnie, biorąc pod uwagę m.in. lokalne uwarunkowania, do których zaliczyć można m.in. liczbę mieszkańców korzystających z danego systemu, charakter nieruchomości (pobyt stały lub czasowy, np. działki rekreacyjne), zastosowane technologie oczyszczania ścieków i związane z nimi zalecenia producentów (w przypadku opróżniania osadników w przydomowych oczyszczalniach ścieków), możliwości finansowe mieszkańców ale również m.in. koszty związane z odbiorem oraz dalszym zagospodarowaniem nieczystości ciekłych.
Odpowiadając na pytania zawarte w piśmie Pana Dyrektora, uprzejmie informuję, że dotychczas do Ministerstwa Infrastruktury nie docierały sygnały o zawyżaniu przed rady gmin górnych stawek za odbiór nieczystości ciekłych ze zbiorników bezodpływowych. W związku z tym resort nie rozważał szerszego uregulowania przedmiotowej kwestii w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
Należy zauważyć, że w dniu 9 sierpnia 2022 r. weszła w życie ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy - Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw. Pakiet zmian legislacyjnych przygotowanych przez resort gospodarki wodnej zawiera rozwiązania, stanowiące wzmocnienie obowiązujących instrumentów prawnych celem spełnienia przez Polskę w pełni wymagań dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (tzw. dyrektywy ściekowej), m.in. poprzez określenie na poziomie ustawowym warunków, jakie musi spełniać aglomeracja, aby była zgodna z wymaganiami ww. dyrektywy.
Celem ww. zmian jest również wzmocnienie istniejących narzędzi prawnych dla jednostek samorządu terytorialnego i ich wsparcie w zakresie realizacji zadań związanych z prawidłowym funkcjonowaniem sytemu gospodarowania ściekami na terenie gmin, tj. nadzorowania i kontrolowania odprowadzania ścieków pochodzących z indywidualnych systemów oczyszczania ścieków, tj. zbiorników bezodpływowych (szamb) oraz przydomowych oczyszczalni ścieków.
Wzmocnienie narzędzi prawnych dla gminy zostało zrealizowane m.in. poprzez wprowadzenie przepisów karnych za utrudnianie lub udaremnianie przeprowadzenia kontroli u właściciela nieruchomości wyposażonej w zbiornik bezodpływowy lub przydomową oczyszczalnię ścieków, obejmującej m.in. kontrolę dowodów uiszczania opłat za usługi w zakresie pozbywania się zebranych na terenie nieruchomości m.in. nieczystości ciekłych.
Ponadto ww. zmiana ustawy wprowadziła przepisy poprawiające skuteczność sprawowanego przez gminy nadzoru nad funkcjonowaniem systemu odbioru nieczystości ciekłych pochodzących ze zbiorników bezodpływowych i osadów ściekowych z instalacji przydomowych oczyszczalni ścieków poprzez rozszerzenie zakresu sprawozdania od podmiotów je odbierających o informację dotyczącą pochodzenia nieczystości ciekłych, w tym z instalacji przydomowych oczyszczalni ścieków.
Wymaga przy tym podkreślenia, że zmiany wprowadzone ww. ustawą generalnie nie nakłada na gminy i właścicieli nieruchomości nowych obowiązków, a stanowią w głównej mierze wzmocnienie i doprecyzowanie funkcjonującego już systemu gospodarowania ściekami.
Odpowiedzi udzieliła Małgorzata Bogucka-Szymalska, wicedyrektor Departamentu Gospodarki Wodnej i Żeglugi Śródlądowej Ministerstwa Infrastruktury