Najważniejszą cechą użyczenia jest jego nieodpłatność. Do użyczenia odnoszą się zatem przepisy kodeksu cywilnego, które dotyczą czynności prawnych nieodpłatnych. Umowa użyczenia może być zawarta w dowolnej formie.
Umowa użyczenia jest umową jednostronnie zobowiązującą, nie wzajemną. Jest umową realną czyli dochodzi do skutku przez porozumienie stron połączone z wydaniem rzeczy biorącemu. Użyczenie jest zbliżone do najmu, aczkolwiek przepisy o najmie mogą być stosowane do użyczenia tylko na zasadzie analogii. Przed wydaniem rzeczy stosunek użyczenia nie powstaje, a strony mogą jedynie zawrzeć odpowiednią umowę przedwstępną. Także to, obok nieodpłatności, odróżnia użyczenie od najmu.
Jeżeli umowa użyczenia nie określa sposobu używania rzeczy, biorący w użyczenie może rzecz używać w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu. Bez zgody użyczającego, biorący w użyczenie nie może oddać rzeczy użyczonej osobie trzeciej do używania.
Jeżeli umowa użyczenia została zawarta na czas nieoznaczony, użyczenie kończy się, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek odpowiadający umowie albo gdy upłynął czas, w którym mógł ten użytek uczynić.
Jeżeli rzecz użyczona ma wady, użyczający obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Nie dotyczy to jednak przypadku, gdy biorący mógł wadę z łatwością zauważyć.
Zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej ponosi biorący do używania. Jeżeli poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Biorący nie jest natomiast zobowiązany do utrzymywania przedmiotu użyczenia w stanie zdatnym do umówionego użytku czy dokonywania jakichkolwiek nakładów na rzecz.
Biorący do używania jest również odpowiedzialny za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy, jeżeli jej używa w sposób sprzeczny z umową albo z właściwościami lub z przeznaczeniem rzeczy. Odpowiedzialny jest także wtedy, gdy nie będąc do tego upoważniony przez umowę ani zmuszony przez okoliczności, powierza rzecz innej osobie, a rzecz nie byłaby uległa utracie lub uszkodzeniu, gdyby jej używał w sposób właściwy albo gdyby ją zachował u siebie. W przypadku takiego zachowania biorącego, użyczający może żądać zwrotu rzeczy, chociażby umowa użyczenia była zawarta na czas oznaczony, przy czym to na użyczającym spoczywa ciężar dowodu, iż przypadkowa utrata (uszkodzenie) rzeczy jest następstwem uchybienia obowiązkom biorącego.
W przypadku utraty rzeczy użyczający może żądać odszkodowania względnie takiej samej rzeczy jak użyczona.
Jeżeli kilka osób wspólnie wzięło rzecz do używania, ich odpowiedzialność jest solidarna.
Użyczający nie musi być właścicielem rzeczy.
Po zakończeniu użyczenia biorący do używania obowiązany jest zwrócić użyczającemu rzecz w stanie niepogorszonym; jednakże biorący nie ponosi odpowiedzialności za zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego używania.
W przypadku zbycia rzeczy użyczonej w czasie trwania umowy użyczenia, jej nabywca nie wstępuje w stosunek użyczenia w miejsce zbywcy.
Zwrot rzeczy powinien nastąpić niezwłocznie po zakończeniu użyczenia, bez uprzedniego wezwania użyczającego. Użyczający nie może odmówić odebrania rzeczy, choćby jej stan uległ pogorszeniu a biorący za to pogorszenie odpowiadał. Zobowiązanemu do zwrotu nie służy prawo zatrzymania do czasu zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz czy też roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez rzecz.
Pieniądze, jako środek płatniczy, nie mogą być przedmiotem umowy użyczenia.
Roszczenie użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93)