Nauczycielowi, który nie zrealizował przydzielonych mu godzin ponadwymiarowych z przyczyn leżących po stronie szkoły, przy jednoczesnym wykazaniu przez tego pracownika gotowości do pracy, przysługiwać będzie wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe - głosi wyjaśnienie Regionalnej Izby Obrachunkowej w Opolu.
Kiedy nauczycielowi należy się zapłata za nadgodziny?
Stanowisko jest odpowiedzią na wniosek o "udzielenie wyjaśnienia, czy nauczycielowi, który przebywa poza granicami kraju jako opiekun młodzieży podczas wyjazdu w ramach Programu Erasmus+, należy się wynagrodzenie przysługujące za pracę w godzinach ponadwymiarowych, jeżeli godziny te nie zostały zrealizowane w ramach prowadzenia zajęć lekcyjnych w szkole".
Opolska RIO przypomina, że zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy Karty Nauczyciela (KN), w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.
Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Stosownie do art. 35 ust. 2 KN, przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych.
Na podstawie art. 35 ust. 3 KN, wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.
RIO wskazuje też na ugruntowany w orzecznictwie pogląd, wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego – Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 31 sierpnia 1983 r., sygn. akt III PZP 33/83, zgodnie z którym „(…) usprawiedliwiać nieodbycie zajęć ponadwymiarowych mogą tylko przyczyny występujące po stronie zakładu pracy, gdy nauczyciel był gotowy do świadczenia pracy, ale doznał przeszkody z przyczyny leżącej po stronie zakładu pracy, jak i wtedy, gdy nie był gotowy do świadczenia pracy z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy".
"Każde więc nieodbycie godzin ponadwymiarowych z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy będzie usprawiedliwione i nauczycielowi będzie przysługiwało wynagrodzenie” - głosi uchwała SN.
Uchwały SN - kiedy nauczycielowi należy się zapłata za nadgodziny?
Jak zauważa RIO, powyższe stanowisko podtrzymane zostało w uchwale Sądu Najwyższego – Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 6 sierpnia 1987 r., sygn. akt III PZP 29/87, w której wyjaśniono, że „prawidłowa wykładnia art. 35 ust. 4 Karty Nauczyciela prowadzi do wniosku, że nauczyciel nie zachowuje prawa do wynagrodzenia za nieodbyte godziny ponadwymiarowe tylko wtedy, gdy przeszkoda (także niezawiniona) w ich odbyciu leży po jego stronie. Jeżeli natomiast nie odbył tych lekcji z innych przyczyn, chociażby niezawinionych, a nawet niezależnych od szkody, zachowuje prawo do takiego wynagrodzenia”.
Także w uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – będącej zasadą prawną – z dnia 29 marca 1989 r., sygn. akt III PZP 53/88, podkreślone zostało, że „podstawowym warunkiem uznania za usprawiedliwione nieodbycie przez nauczyciela zajęć w godzinach ponadwymiarowych jest jego gotowość do odbycia tych zajęć”.
Opolska RIO zauważa, że przywołane orzecznictwo zapadło w oparciu o treść art. 35 ust. 4 KN w obowiązującym wówczas brzmieniu: "Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, przydzielone nauczycielowi w planie organizacyjnym szkoły, wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatków, o których mowa w art. 34, również w wypadku usprawiedliwionego nieodbycia zajęć".
Nowelizacja Karty Nauczyciela - kiedy nauczycielowi należy się zapłata za nadgodziny?
Przepis ten został uchylony nowelizacją Karty Nauczyciela z 5 czerwca 1992 r. (Dz.U. Nr 53, poz. 252), która weszła w życie z dniem 25 lipca 1992 r. Za stanowiskiem prezentowanym w doktrynie przyjąć należy, że pomimo uchylenia przepisu art. 35 ust. 4 K.N. w powyższym brzmieniu, świadczenie za godziny ponadwymiarowe nie zmieniło swojego charakteru.
Wskazuje się, że interpretacja linii orzeczniczej nie powinna iść w kierunku uznania uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 1987 r. o sygn. akt III PZP 28/87 za nieaktualną, ale za określającą wyjątek od zasady.
"Na zasadzie wyjątku wynagrodzenie z tytułu godzin ponadwymiarowych, które nie zostały zrealizowane z powodu choroby ucznia, Dnia Edukacji Narodowej, rekolekcji, dni rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego czy też wycieczek szkolnych, ulegałyby zaliczeniu do wynagrodzenia postojowego (tak też: J. Lisowski, K. Stradomski, Karta Nauczyciela. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2022, opubl. Legalis, komentarz do art. 35 K.N.)" - wyjaśnia RIO Opole.
Zastosowanie zatem znajdzie, jak wskazuje Izba - przepis art. 81 par. 1 Kodeksu pracy (Dz.U. z 2022 r., poz. 1510 ze zm.), stanowiący, że pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60 proc. wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.
Opolska RIO odnosi się też do przywołanej przez wnioskodawcę uchwały Rady Powiatu w Prudniku z 22 grudnia 2021 r., zawierającej w par. 11 ust. 3 regulację, zgodnie z którą „godziny ponadwymiarowe przydzielone w planie organizacyjnym przysługują również w przypadku niezrealizowania ich z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, zawieszenia zajęć lekcyjnych, wycieczek szkolnych, udziału nauczyciela w konferencjach metodycznych lub innych wyjazdach służbowych”.
RIO podkreśla, że w świetle art. 30 ust. 6 pkt 2 KN kompetencją organu prowadzącego szkołę, będącego jednostką samorządu terytorialnego, jest ustalenie dla nauczycieli w drodze regulaminu, szczególnych warunków obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw.
"Treść powyższej delegacji upoważnia organ prowadzący szkołę do ustalania warunków obliczania i wypłacania (wydawania) należnych kwot, a nie do decydowania, kiedy nauczyciel zachowuje lub traci prawo do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 29 listopada 2006 r., sygn. akt IV SA/Wr 658/06; tak też: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 3 marca 2008 r., sygn. akt OSK 1873/07)" - wyjaśnia RIO Opole.
"Mając powyższe na uwadze, w ocenie Regionalnej Izby Obrachunkowej w Opolu należy udzielić twierdzącej odpowiedzi na zadane we wniosku pytanie" - stwierdza RIO Opole.