MONIKA KARNIEWSKA-MAZUR
menedżer w dziale usług audytu wewnętrznego PricewaterhouseCoopers
W każdej jednostce, także tej z sektora finansów publicznych funkcjonują określone zasady działania i procesy, na przykład takie, jak akceptacja wydatków i kontrola kosztów czy procesy rekrutacyjne, które służą osiągnięciu określonych celów i wyników. Jednak samo istnienie i funkcjonowanie zasad działania i procesów nie zagwarantuje pełnego sukcesu danej jednostce, jeśli nie będą im towarzyszyć odpowiednie mechanizmy kontroli wewnętrznych.
Zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Profesjonalnej Praktyki Audytu Wewnętrznego, wydanymi przez Instytut Audytorów Wewnętrznych, przez pojęcie kontrola wewnętrzna należy rozumieć każde działanie podejmowane przez kierownictwo, władze lub inne podmioty w celu poprawy zarządzania ryzykiem i zwiększenia prawdopodobieństwa zrealizowania ustalonych celów i zadań.
Oznacza to, że jeśli w jednostce nie będzie odpowiednich, w rozumieniu efektywnych, mechanizmów kontroli wewnętrznej, to szanse na realizację postawionych celów i zadań mogą być znacznie mniejsze. Nie oznacza to, że bez kontroli wewnętrznych jednostka nie zrealizuje swoich celów. Pozostaje jednak pytanie, czy cele nie zostały osiągnięte zbyt dużym kosztem finansowym, wysiłkiem ludzkim. Czy jednostka nie jest wystawiana na zbyt duże ryzyko, czy cele nie są spowalniane poprzez nieefektywne procesy, na przykład zbyt długie procesy decyzyjne?
System kontroli wewnętrznej ma podstawowe znaczenie w nowoczesnym systemie zarządzania oraz efektywnym osiąganiu zadań i celów strategicznych każdej jednostki. Słabe kontrole wewnętrzne zawsze prowadzą do wystąpienia niepożądanych zjawisk, nadużyć i tym samym narażają jednostkę na straty. Przykładem może być nieefektywna kontrola w obszarze akceptacji wydatków, polegająca na akceptacji wszystkich wydatków na wysokim szczeblu w jednostce. Mogłoby się wydawać, że taka kontrola jest najlepsza, jaką można sobie wyobrazić. Niemniej takie ustawienie kontroli powoduje nieefektywne wykorzystanie czasu pracowników na wysokich szczeblach w strukturze, którzy to z racji swoich stanowisk mają innego typu zadania i odpowiedzialność. Ponadto, aby właściwie zaakceptować wszystkie wydatki, musieliby każdorazowo kontaktować się z innymi pracownikami w celu uzyskania odpowiednich wyjaśnień co do zasadności danego wydatku. Efektywne rozwiązania w tym obszarze sugerują stosowanie limitów akceptacji na odpowiednich szczeblach w strukturze organizacyjnej w zależności od skali ponoszonych wydatków, średnich kwot w danych kategoriach wydatków, skomplikowania struktury organizacyjnej itp.
Zmiany wewnątrz jednostki i w jej otoczeniu gospodarczym powodują, że system kontroli wewnętrznej ewoluuje wraz z czasem. Jedną z konieczności jest ciągły monitoring tego systemu, czy na pewno działa prawidłowo, efektywnie i jest dostosowany do aktualnych potrzeb jednostki. Takim narzędziem wspierającym proces monitorowania i oceny systemu kontroli wewnętrznej jest audyt wewnętrzny. Zgodnie ze wspomnianymi powyżej standardami, audyt wewnętrzny jest działalnością niezależną, obiektywnie zapewniającą i doradczą, której celem jest przysporzenie wartości i usprawnienie działalności operacyjnej organizacji. Pomaga on organizacji w osiąganiu jej celów poprzez systematyczne i zdyscyplinowane podejście do oceny i doskonalenia skuteczności procesów zarządzania ryzykiem, kontroli i ładu korporacyjnego.
Co ta definicja oznacza w praktyce? Rolą audytu wewnętrznego jest niezależne monitorowanie, weryfikacja i ocena skuteczności procesów zarządzania ryzykiem, kontroli i ładu korporacyjnego. W konsekwencji audyt wewnętrzny wspomaga system kontroli wewnętrznej poprzez niezależne spojrzenie na funkcjonowanie, adekwatność i efektywność kontroli, czyli ocenę istnienia i działania systemu kontroli wewnętrznej. W przytoczonym powyżej przykładzie audyt wewnętrzny z jednej strony może weryfikować zgodność działań w obszarze akceptacji wydatków z wewnętrznymi regulacjami jednostki, a z drugiej strony rekomendować zmiany dotyczące limitów akceptacji na poszczególnych szczeblach.
(AP)