Obciążenie korzystającego bezumownie z majątku gminy opłatą naliczoną od momentu, od którego zajął on bezpodstawnie ten majątek (z uwzględnieniem okresu przedawnienia), do dnia dowiedzenia się o tym fakcie przez gminę, nie stanowi wynagrodzenia za świadczoną przez gminę usługę opodatkowaną VAT, lecz raczej formę odszkodowania za pozbawienie gminy możliwości korzystania z będącego jej własnością mienia. O wynagrodzeniu za korzystanie z majątku gminy będzie można mówić dopiero wtedy, gdy gmina świadomie przekaże swój majątek we władanie podmiotu, który dotychczas władał nim nielegalnie.
Według przepisów o VAT, opodatkowaniu podlega odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Przez świadczenie usług rozumie się tu każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów – w tym również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji.
Zobacz serwis: Podatki i opłaty
W sytuacji gdy gmina nie miała wiedzy o tym, że należący do niej grunt jest zajmowany przez inny podmiot, nie można mówić o „zobowiązaniu do tolerowania czynności lub sytuacji”. W związku z tym należność dla gminy za bezumowne korzystanie z jej gruntu (za okres, w którym nie miała o tym wiedzy i nie wyrażała na to zgody) nie podlega VAT. Gdyby natomiast gmina wyraziła zgodę (w tym również zgodę dorozumianą) na korzystanie z gruntu (w związku np. z planowanym zawarciem umowy dzierżawy), świadczona w ten sposób usługa byłaby opodatkowana VAT.
Z ORZECZNICTWA
W sytuacji gdy osoba trzecia korzysta z nieruchomości bez wiedzy i zgody jej właściciela, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy właścicielem nieruchomości i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek umowny, w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody.
Wyrok WSA we Wrocławiu z 15 czerwca 2012 r., sygn. akt I SA/Wr 407/12
Innymi słowy – jeśli gmina nie miała wiedzy o fakcie bezprawnego zajęcia jej majątku, to nie można mówić o świadczeniu przez nią usługi, ponieważ nie było woli gminy, aby taką usługę świadczyć (a bezumowny posiadacz nie miał też żadnego tytułu prawnego do domagania się od gminy takiego świadczenia).
O wynagrodzeniu za korzystanie z majątku gminy będzie można mówić dopiero wtedy, gdy gmina przekaże swój majątek we władanie podmiotu – generując od tego momentu czynność podlegającą opodatkowaniu VAT. Zgoda gminy na korzystanie z jej majątku (choćby wcześniej zajmowanego bezprawnie) tworzy stosunek prawny między stronami dopiero od momentu wydania tej zgody. Tym samym opodatkowaniu VAT będą podlegały opłaty od momentu dowiedzenia się gminy o fakcie zajmowania gruntu i tolerowania tego stanu rzeczy (taka sytuacja może mieć właśnie miejsce, gdy gmina zamierza zawrzeć w przyszłości umowę dzierżawy z podmiotem, który dotychczas zajmował grunt bezumownie).
Podobne stanowisko zajęła także Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji z 6 grudnia 2012 r.
Podstawa prawna:
● Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (j.t. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054; ost.zm. Dz.U. z 2013 r. poz. 23.
Krzysztof Rustecki
specjalista w zakresie prawa podatkowego, doświadczony pracownik aparatu skarbowego i firm doradczych