Pytanie
Czy wójt gminy, mimo istnienia stosownego zapisu w uchwale zatwierdzającej budżet miasta, w którym zdecydowano o wykonaniu drogi o nawierzchni bitumiczno-asfaltowej, może bez udziału rady gminy postanowić o zmianie wykończenia inwestycji przez wykonanie nawierzchni składającej się z betonowych ażurowych płyt?
Odpowiedź
Jeżeli uchwała budżetowa w sposób precyzyjny określa sposób przeprowadzenia wskazanej inwestycji, to wójt gminy co do zasady nie może dokonać zmiany polegającej na przeprowadzeniu danej inwestycji w sposób odbiegający od nakreślonego w przyjętym budżecie gminy.
Uzasadnienie
Oceniając kompetencje organu wykonawczego gminy (wójta, burmistrza, prezydenta miasta) do wprowadzenia zmian w sposobie realizacji inwestycji finansowanej ze środków publicznych w kwocie określonej w budżecie gminy, należy zacząć od zdefiniowania pojęcia budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym nie zawiera legalnej definicji budżetu gminy. Jednak na podstawie zapisów tej ustawy oraz ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych można wskazać, że budżet gminy to roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów gminy przyjęty w formie uchwały rady gminy. Odnosząc się do problematyki mocy wiążącej uchwały budżetowej, w literaturze podkreśla się, że nie może być ona traktowana jako podstawa prawna do roszczeń lub zobowiązań gminy wobec osób trzecich ani roszczeń tych osób wobec gminy. Natomiast wskazuje się, że uchwała taka jest specyficznym aktem kierownictwa wewnętrznego wiążącym bezpośrednio organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego. Na bezpośrednie związanie wójta zapisami uchwały budżetowej wskazują też przepisy dwóch przytoczonych wyżej ustaw.
W świetle art. 35 ustawy o finansach publicznych, który znajduje zastosowanie także do budżetów jednostek samorządu terytorialnego, wydatki publiczne powinny być dokonywane na cel i w wysokości ustalonej w uchwale budżetowej. Wyrażona w ten sposób tzw. dyrektywność wydatków budżetowych oznacza, że dysponent wydatków budżetowych ma prawo przeznaczyć środki budżetowe na określony cel wyłącznie do wskazanej w uchwale wysokości. Należy w tym miejscu podkreślić, że choć co do wysokości wydatków regulacja budżetowa określa wyłącznie górną ich granicę, pozostawiając organowi możliwość niewykorzystania całości przewidzianej kwoty, to już wskazany w uchwale cel należy interpretować bardzo precyzyjnie. Jeżeli bowiem uchwałodawca dokładnie wskazał cel w postaci np. inwestycji drogowej wykonanej określoną techniką budowlaną, to znaczy, że nie zamierzał pozostawić organowi wykonawczemu swobody co do wyboru innej techniki, a tylko na tak precyzyjnie zarysowany cel zgodził się przeznaczyć środki publiczne. Przyjęcie interpretacji odmiennej oznaczałoby zaprzeczenie wyrażonej w art. 18 ust. 2 pkt 4 ustawy o samorządzie gminnym zasady wyłącznej właściwości organu stanowiącego gminy do uchwalania rocznego planu dochodów i wydatków gminy. Z tego względu należy również zaprzeczyć możliwości dokonania wskazanej zmiany przez wójta w drodze wydania tzw. układu wykonawczego do budżetu w trybie art. 186 ust. 1 pkt 1 ustawy o finansach publicznych. Układ wykonawczy może bowiem jedynie uszczegółowić budżet, ale nie może prowadzić do faktycznej zmiany jednego z celów. Powyższe rozważania potwierdza treść art. 138 pkt 3 cytowanej ustawy, który podkreśla, że w toku wykonywania budżetu dokonywanie wydatków następuje zgodnie z planowanym w budżecie przeznaczeniem.
Należy zatem przyjąć, że zasadą jest obowiązek realizacji przez organ wykonawczy gminy wszystkich założeń budżetu do wysokości kwoty w nim przewidzianej dla każdego z celów. Jednocześnie organem właściwym do wprowadzenia zmian w budżecie, na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 4 ustawy o samorządzie gminnym, jest rada gminy. Na taką zasadę wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 22 grudnia 1999 r. (sygn. akt III SA 2201/99, opubl. ONSA z 2001 r. nr 2, poz. 70), stwierdzając, że stosowane przez ustawodawcę pojęcie „uchwalenie budżetu” odnosi się także do dokonywania zmian w uchwale budżetowej. Podobne orzeczenie 10 lutego 2004 r. wydał Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu (sygn. akt III I SA/Wr 2544/2003), podkreślając nawet, że rada gminy ma wyłączną kompetencję do zmiany budżetu w czasie roku budżetowego. Oczywiście, zmiana uchwały budżetowej, choć może być dokonana tylko przez radę, wymaga wcześniejszej inicjatywy wójta.
Ustawodawca przewidział natomiast, że w trzech ściśle określonych przypadkach to organ wykonawczy gminy może samodzielnie wprowadzić zmiany do budżetu. Po pierwsze, wójtowi przysługuje ustawowe prawo do wprowadzenia zmian w przypadku określonym w art. 188 ust. 1 ustawy o finansach publicznych. Po drugie, sama rada gminy może, na podstawie art. 188 ust. 2 powyższej ustawy, upoważnić wójta do dokonywania określonych zmian w planie wydatków w granicach działu wydatków. W trzecim przypadku wójtowi przysługuje prawo do zmiany przeznaczenia rezerwy celowej, ale dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji rady gminy właściwej do spraw budżetu. Ze względu na odejście od zasady wyłącznej właściwości rady gminy wyjątki te należy jednak interpretować zawężająco.
Należy zatem uznać, że jeżeli w uchwale budżetowej znalazł się zapis określający precyzyjnie zakres i sposób wykonania inwestycji, to wójt, jeśli chciałby dokonać zmiany sposobu realizacji inwestycji, powinien zgłosić propozycję zmiany w budżecie gminy do rady na podstawie art. 60 ust. 1 pkt 4 ustawy o samorządzie gminnym. Dopiero po dokonaniu formalnej zmiany wójt może zadecydować o zmianie formy wykonania inwestycji. Należy w tym miejscu podkreślić, że powyższe rozważania dotyczą wyłącznie możliwości dokonania zmian w inwestycjach ocenianych przez pryzmat mocy wiążącej uchwały budżetowej. Niezależnie od tego może się okazać, że zmiana techniki wykonania drogi gminnej będzie wymagała spełnienia wymogów przewidzianych w Prawie budowlanym czy Prawie ochrony środowiska.
Kazimierz Pawlik
PODSTAWA PRAWNA:
• Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 z późn. zm.)
• Ustawa z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2005 r. nr 249, poz. 2104 z późn. zm.)