Finanse samorządowe obejmują zarówno procesy związane z gromadzeniem środków publicznych, jak i ich rozdysponowywanie, w tym wydatkowanie w formie dotacji z budżetów jednostek samorządu terytorialnego (JST). Szczególny charakter dotacji wynika z faktu, że:
1) podstawą udzielenia dotacji musi być wyraźnie sformułowany przepis prawa (w randze ustawy) lub umów międzynarodowych,
2) udzielona dotacja służy realizacji zadań publicznych, czyli może być udzielona na finansowanie lub dofinansowanie zadań publicznych,
3) dotacje podlegają szczególnym zasadom rozliczania, które określone są przepisem prawa, na podstawie którego są udzielane.
Wszystkie te czynniki muszą wystąpić łącznie.
Zasady dotyczące udzielania dotacji zapisane są w ustawie z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (dalej: ustawa o finansach publicznych) w rozdziale dotyczącym przeznaczenia wydatków budżetu państwa. Ustawa o finansach publicznych rozróżnia trzy rodzaje dotacji:
1) podmiotową,
2) przedmiotową,
3) celową.
Podział na te trzy podstawowe rodzaje dotacji ma znaczenie nie tylko prawne, lecz przede wszystkim praktyczne, gdyż rodzaj dotacji określa zarazem jej cel.
Dotacje podmiotowe
Dotacje podmiotowe z budżetów JST służą finansowaniu lub dofinansowaniu działalności bieżącej określonego podmiotu wskazanego odrębną ustawą. Oznacza to, że z budżetu samorządowego mogą być udzielane dotacje podmiotowe, o ile odrębne ustawy tak stanowią.
Dotacje podmiotowe z budżetu JST wynikają przede wszystkim z następujących ustaw:
● z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (dalej: ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej),
● z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (dalej: ustawa o systemie oświaty).
Instytucje kultury
Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej przewiduje, że przychodami samorządowych instytucji kultury są m.in. wpływy z dotacji z budżetu JST. Wysokość rocznej dotacji na działalność instytucji kultury ustala organizator, czyli JST (art. 28 ust. 3 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej).
Placówki oświatowe prowadzone przez inne osoby niż JST
Przykładem dotacji podmiotowej z budżetu gminy, powiatu czy województwa samorządowego jest finansowanie placówek oświatowych prowadzonych przez inne osoby niż JST. Ustawodawca określił, że dotacje te mogą być wykorzystane wyłącznie na pokrycie wydatków bieżących przedszkola, szkoły lub placówki oświatowej. Nałożył także na organ stanowiący JST obowiązek podjęcia uchwały ustalającej tryb udzielania i rozliczania dotacji oraz tryb i zakres kontroli prawidłowości ich wykorzystywania, uwzględniając w szczególności podstawę obliczania dotacji, zakres danych, które powinny być zawarte we wniosku o udzielenie dotacji i w rozliczeniu jej wykorzystania, oraz termin i sposób rozliczenia dotacji.
Dotacja ma służyć finansowaniu działalności placówek przedszkolnych, przedszkoli, szkół oraz innych placówek oświatowych prowadzonych przez podmioty nienależące do sektora finansów publicznych, mimo że podstawą jej naliczania jest liczba uczniów (wychowanków) oraz wydatki bieżące ponoszone w publicznych jednostkach tego samego typu i rodzaju lub odpowiednia część oświatowej subwencji ogólnej dla JST.
Dotacje przedmiotowe
Dotacje przedmiotowe są to środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych. Z budżetu JST mogą być udzielane dotacje przedmiotowe:
● dla samorządowych zakładów budżetowych, kalkulowane według stawek jednostkowych,
● innym podmiotom niż samorządowym zakładom budżetowym, o ile odrębne przepisy tak stanowią.
W przypadku gdy z budżetu JST udzielane są dotacje przedmiotowe dla samorządowych zakładów budżetowych czy innych podmiotów, kalkulowane według stawek jednostkowych, w uchwale budżetowej powinien zostać określony zakres i kwoty tej dotacji.
Przykładową dotacją przedmiotową dla zakładu budżetowego jest dotacja do 1 m3 dostarczanej wody lub 1 m3 odprowadzanych (przyjmowanych) ścieków.
Natomiast przykładem dotacji dla podmiotów innych niż samorządowe zakłady budżetowe są dotacje na finansowanie przewozów pasażerskich na podstawie ustawy z 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym.
Czytaj także: Odsetki od dotacji przedmiotowej otrzymanej z budżetu JST>>
Dotacje celowe
Kolejnym rodzajem dotacji są dotacje celowe z budżetów JST, które udzielane są na konkretny cel publiczny w związku z realizacją zadania. Udzielane są one na podstawie odrębnych przepisów.
Organizacje pozarządowe
Do przepisów, które najczęściej są podstawą udzielania dotacji celowej z budżetów gmin, powiatów czy województw, należy przede wszystkim ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej: ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie). Natomiast jeżeli dotacja dotyczy innych zadań niż wyliczone w tej ustawie, udziela się jej na podstawie umowy JST z podmiotem, niezaliczonym do sektora finansów publicznych i niedziałającym w celu osiągnięcia zysku. Umowa powinna określać:
● szczegółowy opis zadania, w tym cel, na jaki dotacja została przyznana, i termin jego wykonania,
● wysokość dotacji udzielanej podmiotowi wykonującemu zadanie i tryb płatności,
● termin wykorzystania dotacji, nie dłuższy niż do 31 grudnia roku budżetowego,
● tryb kontroli wykonywania zadania,
● termin i sposób rozliczenia udzielonej dotacji,
● termin zwrotu niewykorzystanej części dotacji, nie dłuższy niż terminy zwrotu dotacji określone w dziale V ustawy o finansach publicznych.
Tryb postępowania o udzielenie dotacji na zadania inne niż określone w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, sposób rozliczenia i kontroli wykonania zadania określa w drodze uchwały organ stanowiący JST.
Pomoc społeczna
Podstawą udzielania dotacji celowych z budżetu JST może być także ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (dalej: ustawa o pomocy społecznej).
Organy administracji rządowej i samorządowej mogą zlecać realizację zadania z zakresu pomocy społecznej, udzielając dotacji na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zleconego zadania (art. 25 ustawy o finansach publicznych):
1) organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność w zakresie pomocy społecznej,
2) osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym działającym na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, stosunku państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancji wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności w zakresie pomocy społecznej.
Zlecenie realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej nie może obejmować ustalania uprawnień do świadczeń, opłacania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz wypłaty świadczeń pieniężnych.
Zlecenie realizacji zadania z zakresu pomocy społecznej odbywa się po uprzednim przeprowadzeniu konkursu ofert, z wyłączeniem zadania, którego przedmiotem jest prowadzenie całodobowej placówki opiekuńczo-wychowawczej, utworzonej przed 1 stycznia 2005 r. Konkurs ofert realizacji zadania z zakresu pomocy społecznej odbywa się przy uwzględnieniu zasady pomocniczości, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności.
Podmioty uprawnione do dotacji celowej na podstawie ustawy o pomocy społecznej mogą wystąpić także z własną ofertą realizacji zadania z zakresu pomocy społecznej.
Ochrona zdrowia
Dotację celową może otrzymać także zakład opieki zdrowotnej prowadzony w formie samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Podstawą prawną takiej dotacji jest ustawa z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (dalej: ustawa o ZOZ), a w szczególności art. 55, który wylicza cele, na jakie może być udzielona dotacja.
Dotację może przyznać podmiot, który utworzył samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, jak również inny organ jednostki samorządu terytorialnego – na realizację zadań w zakresie zapobiegania chorobom i urazom lub innych programów zdrowotnych oraz promocję zdrowia oraz na remonty, inwestycje, w tym zakup aparatury i sprzętu medycznego.
O przyznaniu dotacji z budżetu JST decyduje organ stanowiący.
Ochrona zabytków
Bardzo często z budżetów JST udzielane są dotacje celowe na podstawie ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zasady takiej dotacji określa organ stanowiący JST w drodze uchwały. Dotacja taka może być udzielona w wysokości do 100% nakładów koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru.
Ochrona przeciwpożarowa
Dotacje celowe z budżetu JST mogą być udzielone także na podstawie ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, przy czym dotacji dla jednostek ochrony przeciwpożarowej może udzielać tylko gmina.
Czytaj także: Finansowanie zadań inwestycyjnych z dotacji>>
Pomoc finansowa
Z budżetów JST ponoszone są także wydatki noszące znamiona dotacji celowych, czyli tzw. pomoc finansowa (art. 220 ustawy o finansach publicznych). W przypadku tego typu wydatków należy pamiętać, że wydatki budżetu JST są przeznaczone na realizację zadań określonych w odrębnych przepisach, a w szczególności na pomoc rzeczową lub finansową dla innych JST, określoną odrębną uchwałą przez organ stanowiący JST (art. 216 ust. 2 pkt 5 ustawy o finansach publicznych). Jest to zatem pomoc finansowa w formie dotacji celowej, poprzedzona odrębną uchwałą organu stanowiącego JST.
Z budżetów JST dokonywane są także wpłaty na Fundusz Wsparcia Policji, dokonywane na podstawie ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (dalej: ustawa o Policji). Ustawa ta przewiduje, że m.in. JST mogą uczestniczyć w pokrywaniu wydatków: inwestycyjnych, modernizacyjnych, remontowych, kosztów utrzymania i funkcjonowania jednostek organizacyjnych policji, zakupu niezbędnych towarów i usług na potrzeby jednostek organizacyjnych policji. Gmina lub powiat może także finansować zwiększenie liczby etatów Policji w rewirach dzielnicowych i posterunkach Policji (art. 12 ust. 2 ustawy o Policji), jednak pod warunkiem że samorząd zdecyduje się pokrywać koszty utrzymania tych etatów przez co najmniej 5 lat. Podstawą przekazania tych dotacji dla Policji jest porozumienie władz gminy lub powiatu z komendantem wojewódzkim policji. W przypadku gdy wypłata dotyczy pokrywania kosztów utrzymania etatów, porozumienie musi zatwierdzić komendant główny policji.
Znaczenie podziału dotacji
Podział dotacji na rodzaje ma znaczenie m.in. przy konstruowaniu uchwały budżetowej JST. W załącznikach do uchwały budżetowej zamieszcza się bowiem zestawienie planowanych kwot dotacji (art. 214 pkt 1 ustawy o finansach publicznych). Zestawienie to sporządza się w podziale na dotacje dla jednostek sektora finansów publicznych i dotacje dla jednostek spoza sektora finansów publicznych. Ponadto w zestawieniu wyodrębnia się dotacje przedmiotowe, podmiotowe i celowe związane z realizacją zadań JST.
W planie wydatków bieżących wyodrębnia się w układzie działów i rozdziałów planowane kwoty wydatków bieżących, w szczególności dotacje na zadania bieżące (art. 236 ust. 3 pkt 2 ustawy o finansach publicznych).
Podstawy prawne
● Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. nr 157, poz. 1240; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 28, poz. 146)
● Ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (j.t. Dz.U. z 2009 r. nr 175, poz. 1362; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 40, poz. 229)
● Ustawa z 23 lipca 2003 r. ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. nr 162, poz. 1568; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 75, poz. 474)
● Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. nr 96, poz. 873; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 28, poz. 146)
● Ustawa z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 13, poz. 123; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 62, poz. 504)
● Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 54, poz. 320)
● Ustawa z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (j.t. Dz.U. z 2007 r. nr 14, poz. 89; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 219, poz. 1707)
● Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (j.t. Dz.U. z 2002 r. nr 147, poz. 1229; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 11, poz. 59)
● Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (j.t. Dz.U. z 2007 r. nr 43, poz. 277; ost.zm. Dz.U. z 2010 r. nr 34, poz. 190)
WYDATKI STRUKTURALNE. Pobierz darmowy RAPORT SPECJALNY