Złamanie lub nadużycie prawa jest często trudne do wykrycia lub udowodnienia. Wtedy zgłoszenia dokonane przez sygnalistów bardzo często mają kluczowe znaczenie w wykryciu lub udowodnieniu naruszenia prawa.
Praktycy i teoretycy są zgodni, że zapewnianie sygnalistom poczucia bezpieczeństwa w zakresie zgłaszania naruszeń może wesprzeć działania związane z egzekwowaniem prawa i poprawić ich skuteczność.
Dlatego w ostatnich latach prawodawca polski i unijny wprowadził pewne regulacje dotyczące ochrony sygnalistów i kanałów zgłaszania nieprawidłowości. Niestety regulacje te są mocno ograniczone i sektorowe (w Polsce dotyczą Banków i Instytucji Obowiązanych ustawą o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu), w wyniku czego nie obejmują wszystkich kluczowych dziedzin, co powoduje niewystarczającą ochronę sygnalistów. To natomiast prowadzi do niskiego poziomu zgłaszania naruszeń prawa, które to naruszenia mogą poważnie zaszkodzić interesowi publicznemu.
Zobacz: Bezpieczeństwo
Ustawodawca unijny stwierdził, że brak wystarczającej i spójnej ochrony na szczeblu unijnym i krajowym skutkuje niskim poziomem zgłaszania przez sygnalistów, co z kolei przekłada się na „niewykorzystane szanse” w zakresie wykrywania naruszeń prawa i zapobiegania tym naruszeniom oraz osłabia skuteczność egzekwowania tego prawa. Podjął więc inicjatywę ustawodawczą, której wynikiem jest powstanie Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii.
Celem ogólnym Dyrektywy jest rozwiązanie problemu niskiego poziomu zgłaszania naruszeń prawa Unii prowadzących do poważnych szkód dla interesu publicznego w dziedzinach, w których silna ochrona sygnalistów może znacząco przyczynić się do ujawniania takich szkód, zapobiegania im oraz ich powstrzymywania.
Zobacz: RODO
Natomiast celami szczegółowymi jest:
- wzmacnianie ochrony sygnalistów i zapobieganie działaniom odwetowym wobec sygnalistów,
- zapewnianie jasności i pewności prawa,
- wspieranie działań mających na celu podnoszenie świadomości oraz zwalczania czynników społeczno-kulturowych, które prowadzą do niskiego poziomu zgłaszania,
- zharmoninowanie ochrony sygnalistów na terenie UE w celu zaradzenia problemowi dysproporcji poziomu ochrony i zapewnienie spójnego, wysokiego poziomu ochrony w całej UE.
Dyrektywa ma pomóc głównie w egzekucji przepisów dotyczących:
- zamówień publicznych,
- usług finansowych i zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
- bezpieczeństwa produktów,
- bezpieczeństwa transportu,
- ochrony środowiska,
- bezpieczeństwa jądrowego,
- bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt,
- zdrowia publicznego,
- ochrony konsumentów,
- ochrony prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwa sieci i systemów informacyjnych,
- unijnych reguł konkurencji,
- naruszeń szkodzących interesom finansowym UE oraz unikania opodatkowania osób prawnych.
Dyrektywa ma przynieś korzyści gospodarcze, społeczne oraz korzyści dla środowiska. Powinna przyczynić się również do ujawniania przypadków nadużyć finansowych i korupcji w kontekście budżetu UE oraz do zapobiegania takim przypadkom
Ustawodawca Unijny oczekuje również, że Dyrektywa będzie również pozytywny wpływ na obywateli i przedsiębiorstwa. Wprowadzenie silnej ochrony sygnalistów spowoduje poprawę warunków pracy w przypadku 40 % pracowników wchodzących w skład siły roboczej UE, którzy w przeciwnym razie byliby pozbawieni ochrony (około 60 mln pracowników). Przyczyni się to do poprawy integralności i przejrzystości sektora prywatnego i publicznego oraz do zapewnienia uczciwej konkurencji na jednolitym rynku. Chociaż korzyści nie można określić ilościowo, istnieją dowody potwierdzające, że działalność sygnalistów zapobiega niedbalstwu i zaniedbaniu obowiązków, które mają poważny wpływ m.in. na ochronę środowiska, bezpieczeństwo produktów, żywności i transportu, ochronę konsumentów i zdrowie publiczne.
Ponadto Dyrektywa wspomoże propagowanie praw podstawowych, w szczególności wolności wypowiedzi i sprawiedliwych warunków pracy, do zwiększenia wymogów w zakresie zgłaszania oraz do zapobiegania naruszeniom praw podstawowych we wdrażaniu prawa Unii.