Co to jest ujawnienie publiczne?
Zgodnie z dyrektywą „ujawnienie publiczne” oznacza podanie do wiadomości publicznej informacji na temat naruszeń. Zgodnie z projektem ustawy „ujawnienie publiczne” oznacza podanie informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej. Czyli sygnalista ujawnia informacje o naruszeniu np. prasie lub telewizji. Może to oczywiście zrobić jawnie, poufnie lub anonimowo. Wiele najpoważniejszych afer, zwłaszcza dotyczących rządzących, zostało wykrytych lub wyjaśnionych dzięki ujawnieniom publicznym, dlatego tak ważne jest istnienie wolnych mediów – tak by rządzący nie mogli zamieść swoich brudów pod dywan.
Kiedy sygnalista (demaskator) będzie mógł dokonać ujawnienia publicznego i być chronionym przed działaniami odwetowymi?
Zgodnie z dyrektywą sygnaliście dokonującego ujawnienia publicznego przysługuje ochrona przed działaniami odwetowymi, gdy spełni choć jeden z poniższych warunków:
- sygnalista najpierw dokonał zgłoszenia wewnętrznego i zewnętrznego lub od razu zgłoszenia zewnętrznego ale w odpowiedzi na jej zgłoszenie nie zostały podjęte żadne odpowiednie działania w terminie określonym w Dyrektywie
- sygnalista ma uzasadnione podstawy, by sądzić, że:
- naruszenie może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie dla interesu publicznego, na przykład w przypadku sytuacji wyjątkowej lub ryzyka wystąpienia nieodwracalnej szkody; lub
- w przypadku dokonania zgłoszenia zewnętrznego grozić mu będzie działania odwetowe lub istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego zaradzenia naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, takie jak możliwość ukrycia lub zniszczenia dowodów lub możliwość istnienia zmowy między organem a sprawcą naruszenia lub udziału organu w naruszeniu.
Jednocześnie Dyrektywa mówi, że nie stosuje się powyższych zasad, w przypadku, gdy sygnalista ujawnia informacje bezpośrednio do prasy zgodnie ze szczególnymi przepisami krajowymi ustanawiającymi system ochrony w związku z wolnością wypowiedzi i informacji. Zgodnie z projektem ustawy Sygnalista podlega ochronie, jeżeli:
1) dokona zgłoszenia wewnętrznego, a następnie zgłoszenia zewnętrznego i w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w regulaminie zgłoszeń wewnętrznych, następnie zaś w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w procedurze zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu pracodawca, a następnie organ publiczny nie podejmą odpowiednich działań następczych lub nie przekażą zgłaszającemu informacji zwrotnej, lub
2) dokona od razu zgłoszenia zewnętrznego i w terminie na przekazanie informacji zwrotnej ustalonym w procedurze zgłaszania naruszeń prawa organowi publicznemu organ publiczny nie podejmie odpowiednich działań następczych lub nie przekaże zgłaszającemu informacji zwrotnej.
Sygnalista może od razy dokonać ujawnienia publicznego, bez spełnienia powyższych warunków, jeżeli sądzi na podstawie uzasadnionych podstaw, że
1) naruszenie może stanowić bezpośrednie lub oczywiste zagrożenie dla interesu publicznego, w szczególności istnieje ryzyko nieodwracalnej szkody, lub
2) dokonanie zgłoszenia zewnętrznego narazi go na działania odwetowe, lub
3) w przypadku dokonania zgłoszenia zewnętrznego istnieje niewielkie prawdopodobieństwo skutecznego przeciwdziałania naruszeniu z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, takie jak możliwość ukrycia lub zniszczenia dowodów lub możliwość istnienia zmowy między organem publicznym a sprawcą naruszenia lub udziału organu publicznego w naruszeniu.
Ponadto przepisów dotyczących ujawnienia publicznego nie stosuje się, jeżeli dziennikarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych. W takim przypadku sygnalistę chroniłaby tylko anonimowość. Nie uważam tego za najlepsze rozwiązanie.
Co się bierze pod uwagę przy ocenie czy działania następcze są odpowiednie?
Przy ocenie czy działanie następcze jest odpowiednie uwzględnia się w szczególności:
- czynności podjęte w celu zweryfikowania informacji o naruszeniu,
- prawidłowość oceny informacji o naruszeniu
- adekwatność środków podjętych w następstwie stwierdzenia naruszenia, w tym, w odpowiednim przypadku, w celu zapobiegnięcia dalszym naruszeniom, z uwzględnieniem wagi naruszenia.
Za odpowiednie działanie następcze uznaje się także zamknięcie procedury weryfikacji informacji o naruszenia w związku ze stwierdzeniem, że naruszenie miało wyraźnie niewielką wagę i nie wymagało dalszych działań następczych.
Czy rozwiązanie dotyczące ujawnienia publicznego w projekcie ustawy jest dobre?
Według mnie projekt ustawy ma dwie główne wady. Po pierwsze ujawnienie publiczne dotyczy tylko niektórych, a nie wszystkich naruszeń prawa. Czyli np. sygnalista ujawniający publicznie molestowanie i mobbing w jakimś podmiocie nie będzie podlegał ochronie. Nie może być tak, że sygnalista będzie się musiał zastanawiać przy zgłoszeniu jakiego naruszenia będzie miał ochronę, a przy jakim nie. Po drugie brak w projekcie ustawy określenia kto jest odpowiedzialny za zapewnienie ochrony sygnaliście, który dokonał ujawnienia publicznego. Nie wiadomo też w jaki sposób ta ochrona ma być zapewniona. To powoduje, że ochrona sygnalisty w projekcie ustawy nie jest realna.