Należy jednak zauważyć, że:
1) od 1 września 2022 r. UOPZ została znowelizowana,
2) na stronie Rządowego Centrum Legislacji pojawił się projekt dużej nowelizacji UOPZ.
W jakim zakresie zmieniła się UOPZ od dnia 1 września 2022 r.?
W ustawie o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej znowelizowano również UOPZ.
W przypadku przestępstw przeciwko środowisku, podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności niezależnie od wydania prawomocnego wyroku albo orzeczenia, potwierdzającego fakt popełnienia czynu zabronionego. Dotychczas było zasadą bez wyjątków, że podmiot zbiorowy podlegał odpowiedzialności za czyn zabroniony tylko, gdy fakt popełnienia czynu zabronionego przez tą osobę został potwierdzony prawomocnym wyrokiem lub orzeczeniem.
Chodzi tu o zachowanie osoby fizycznej:
1) działającej w imieniu lub w interesie danego podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku,
2) dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa w pkt 1,
3) działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1,
3a) będącej przedsiębiorcą, który bezpośrednio współdziała z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego,
- jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.
Kara za przestępstwa przeciwko środowisku
Ponadto podniesiono minimalną karę dla podmiotu zbiorowego z 1000 do 10000 zł, w przypadku przestępstw przeciwko środowisku. Maksymalna kara, czyli 5 milionów złotych pozostała bez zmian.
Dlaczego wprowadzenie wyjątku, że można ukarać podmiot zbiorowy przed potwierdzeniem prawomocnym wyrokiem lub orzeczeniem faktu popełnienia czynu zabronionego przez osobę fizyczną jest taki ważny?
Niestety w Polsce wydanie prawomocnego wyroku lub orzeczenia trwa często lata, a ostatnio nawet dłużej. W praktyce uniemożliwiało to więc ukaranie (nie mówiąc już o szybkim ukaraniu) podmiotów zbiorowych za przestępstwa popełnione np. przez ich Zarządy na korzyść tych podmiotów.
Praktyka i doktryna ale i organy unijne od dawna postulują, że przedmiotowa zasada powinna zostać zlikwidowana, co pozwoliło by efektywniej i skuteczniej karać podmioty zbiorowe czerpiące korzyści z czynów zabronionych popełnianych przez ich władze lub pracowników.
Jakie są najważniejsze zmiany w nowym projekcie nowelizacji UOPZ?
Po pierwsze: Ministerstwo proponuję likwidację zasady, że podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności dopiero po wydania prawomocnego wyroku albo orzeczenia, potwierdzającego fakt popełnienia czynu zabronionego przez osobę fizyczną. W pełni należy poprzeć tą propozycję.
Po drugie: Ministerstwo proponuje zmianę definicji podmiotu zbiorowego. Znowelizowanej UOPZ mają podlegać tylko duże podmioty (zatrudniające powyżej 500 pracowników albo osiągające obrót powyżej 100 milionów euro) oraz których głównym celem ustawowym lub statutowym nie jest prowadzenie działalności gospodarczej. Przyznam się szczerze, że nie rozumiem dlaczego mają nie ponosić odpowiedzialności:
- średnie i mała przedsiębiorstwa,
- podmioty, których głównym celem ustawowym lub statutowym jest prowadzenie działalności gospodarczej.
Argumentacja Ministerstwa w uzasadnieniu projektu nowelizacji, że małe i średnie przedsiębiorstwa nie są zdolne do wdrożenia wewnętrznych procedur zgodności (compliance) nie znajduje potwierdzenia w praktyce. Niestety Ministerstwo nie uzasadniło dlaczego chce zwolnić z odpowiedzialności podmioty, których głównym celem ustawowym lub statutowym jest prowadzenie działalności gospodarczej.
Po trzecie projekt przewiduje warunki zwolnienia podmiotu zbiorowego od odpowiedzialności Zwolnienie takie jest możliwe, jeśli pomimo wystąpienia nieprawidłowości wszystkie obowiązane organy i osoby uprawnione do działania w imieniu lub w interesie tego podmiotu zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach, w organizacji tego podmiotu oraz w nadzorze nad tą działalnością. Z lektury uzasadnienia wynika, że chodzi o wdrożenie skutecznych i efektywnych systemów zarządzania zgodnością (Compliance). Szkoda, że nie zapisano tego wprost ale propozycję należy ocenić pozytywnie.
Po czwarte: Ministerstwo zaproponowało podniesienie maksymalnej kary do 30 milionów złotych. To dobry kierunek zmian, brakuje mi dodania „lub 3 % światowego przychodu”.
Dobrze, że Ministerstwo wróciło do tematu nowelizacji UOPZ, szkoda, że nie oparło się bardziej na projekcie skierowanym w 2019 r. do Sejmu.