Zmiany te zostały wprowadzone nową ustawą z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (dalej: ustawa o służbie cywilnej), której celem, zdaniem ustawodawcy, jest realizacja konstytucyjnego wymogu utworzenia w urzędach administracji rządowej zawodowego, bezstronnego i publicznie neutralnego korpusu służby cywilnej do wykonywania zadań państwowych.
Rada Służby Cywilnej
Ustawa o służbie cywilnej zawiera przepisy regulujące powołanie, kompetencje i cele działania Rady Służby Cywilnej, jako organu opiniodawczo-doradczego Prezesa Rady Ministrów, a także nadzorującego prawidłowość przebiegu postępowań kwalifikacyjnych i konkursowych oraz naboru do służby cywilnej.
Rada liczy 15 członków powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów, wśród których:
• 8 członków to osoby, których wiedza, doświadczenie i autorytet dają rękojmię prawidłowej realizacji zadań powierzonych Radzie; ich kadencja trwa 6 lat, przy czym co 3 lata kończy się kadencja połowy liczby jej członków, z tym że do pierwszego składu Rady 4 członków powołuje się na 3 lata, a pozostałych 4 na 6 lat;
• 7 członków to osoby reprezentujące wszystkie kluby parlamentarne posiadające również wiedzę i doświadczenie; ich kadencja trwa odpowiednio do kadencji Sejmu.
Likwidacja PZK i otwarty nabór do służby cywilnej
Ustawa o służbie cywilnej uchyla ustawę z 24 sierpnia 2006 r. o Państwowym Zasobie Kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych.
Na stanowiska dyrektorów generalnych oraz dyrektorów departamentów i ich zastępców nie będą już powoływane osoby z zasobu kadrowego. Stanowiska te zostaną włączone do służby cywilnej.
Zapamiętaj!
Ustawa o służbie cywilnej zapewnia otwarty i konkurencyjny dostęp do służby cywilnej, jawny i równy dla każdego zainteresowanego, spełniającego warunki i kryteria określone w ustawie o służbie cywilnej.
Do grupy wyższych stanowisk w służbie cywilnej należy stanowisko:
• dyrektora generalnego urzędu,
• osoby kierującej departamentem (komórką równorzędną) i jej zastępcy w kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz urzędach ministrów i urzędach obsługujących przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz urzędach centralnych organów administracji rządowej,
• osoby kierującej wydziałem (komórką równorzędną) i jej zastępcy w urzędach wojewódzkich,
• wojewódzkiego lekarza weterynarii i jego zastępcy,
• kierującego komórką organizacyjną w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych oraz w Biurze Nasiennictwa Leśnego, a także ich zastępców.
Obsadzanie wolnych stanowisk następuje w drodze konkursu.
Nabór kandydatów do korpusu Służby Cywilnej od 24 marca 2009 r. będzie organizował dyrektor generalny urzędu. Będzie on miał obowiązek upowszechniać informacje o wolnych stanowiskach pracy, umieszczając ogłoszenia o naborze w miejscu powszechnie dostępnym w siedzibie urzędu, w Biuletynie Informacji Publicznej (dalej: BIP) urzędu oraz w BIP Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Ogłoszenie takie będzie musiało zawierać następujące informacje:
• nazwę i adres urzędu,
• określenie stanowiska pracy,
• wymagania związane ze stanowiskiem pracy zgodnie z opisem danego stanowiska, ze wskazaniem, które z nich są niezbędne, a które dodatkowe,
• zakres zadań wykonywanych na stanowisku pracy,
• wskazanie wymaganych dokumentów, a także termin i miejsce składania dokumentów.
Termin do składania dokumentów, określony w ogłoszeniu o naborze, nie będzie mógł być krótszy niż 10 dni, a dla ogłoszenia o naborze w celu zastępstwa nieobecnego członka korpusu Służby Cywilnej - 5 dni od dnia opublikowania tego ogłoszenia.
Imiona i nazwiska kandydatów, którzy spełniają wymagania formalne, oraz wynik naboru są informacją publiczną w zakresie objętym wymaganiami określonymi w ogłoszeniu o naborze.
Niezwłocznie po przeprowadzeniu naboru obowiązkiem dyrektora jest upowszechnienie informacji o wyniku naboru przez umieszczenie jej w miejscu powszechnie dostępnym w siedzibie urzędu i w BIP.
Jeżeli w ciągu 3 miesięcy od dnia nawiązania stosunku pracy z osobą wyłonioną w drodze naboru zaistnieje konieczność ponownego obsadzenia tego samego stanowiska pracy, dyrektor generalny urzędu może zatrudnić na tym samym stanowisku kolejną osobę spośród najlepszych kandydatów wymienionych w protokole naboru.
Praca w służbie cywilnej również dla cudzoziemców
Co do zasady, w służbie cywilnej mogą zostać zatrudnione tylko osoby posiadające obywatelstwo polskie, ale ustawa o służbie cywilnej przewiduje w tym zakresie pewne wyjątki.
Dyrektor generalny urzędu za zgodą Szefa Służby Cywilnej może wskazać stanowiska, na których nie będzie wymagane obywatelstwo polskie, jednak pod warunkiem, że kandydat taki posiada obywatelstwo państwa należącego do Unii Europejskiej lub innego państwa, którego obywatelom przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia na terytorium Polski na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego. Osoby takie mogą być jednak zatrudnione tylko na stanowiskach niezwiązanych z bezpośrednim lub pośrednim udziałem w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa (art. 5 ustawy o służbie cywilnej). Warunkiem jest znajomość języka polskiego potwierdzona odpowiednim dokumentem.
Służba przygotowawcza
Ustawa o służbie cywilnej wprowadza obowiązek odbywania służby przygotowawczej przez osoby podejmujące pracę w służbie cywilnej po raz pierwszy. Od tej zasady istnieją jednak odstępstwa. Ze służby przygotowawczej są zwolnieni:
• obligatoryjnie - absolwenci Krajowej Szkoły Administracji Publicznej,
• fakultatywnie (na umotywowany wniosek osoby kierującej komórką organizacyjną) - pracownicy, których wiedza lub umiejętności umożliwiają należyte wykonywanie obowiązków służbowych.
Zwolnienie ze służby nie wyłącza z obowiązku zdawania egzaminu.
Zapamiętaj
Służba przygotowawcza kończy się egzaminem, a jej celem jest teoretyczne i praktyczne przygotowanie pracownika służby cywilnej do należytego wykonywania obowiązków służbowych.
Służba przygotowawcza ma trwać nie dłużej niż 4 miesiące i musi zakończyć się nie później niż z upływem 8 miesięcy od podjęcia pracy przez pracownika.
Umowa o na czas określony i mianowanie
Z osobami podejmującymi po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej umowę o pracę zawiera się na czas określony liczący 12 miesięcy z zachowaniem możliwości wcześniejszego rozwiązania umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Ustawa przewiduje możliwość przedłużenia przez dyrektora generalnego urzędu na wniosek pracownika czasu trwania takiej umowy o okres usprawiedliwionej nieobecności w pracy pracownika trwającej dłużej niż 3 miesiące (art. 35 ust. 3-4 ustawy o służbie cywilnej). Natomiast umowę na czas nieokreślony można zawrzeć z pracownikiem, który był już zatrudniony w służbie cywilnej na podstawie umowy na czas nieokreślony lub na podstawie mianowania na zasadach określonych w ustawie z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, lub z pracownikiem, który uzyskał pozytywną pierwszą ocenę w służbie cywilnej.
W przypadku ponownego zatrudnienia w służbie cywilnej osoby, która w przeszłości była urzędnikiem służby cywilnej, stosunek pracy będzie mógł być nawiązany od razu na podstawie mianowania. Nie dotyczy to jednak pracowników, z którymi ustanie stosunku pracy nastąpiło m.in. w związku z:
• odmową złożenia ślubowania,
• dwukrotną, następującą po sobie, negatywną oceną pracy,
• utratą nieposzlakowanej opinii,
• orzeczeniem kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby cywilnej
(art. 35 ust. 7 ustawy o służbie cywilnej).
Pierwsza ocena i oceny okresowe
Ocena będzie dokonana przez bezpośredniego przełożonego pracownika, który podjął po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej, w porozumieniu z kierującym komórką organizacyjną, w której jest zatrudniony pracownik. Dokonując oceny, bierze on pod uwagę:
• postawę pracownika, jego zaangażowanie i postępy w pracy, relacje ze współpracownikami oraz terminowość wykonywania zadań,
• wynik egzaminu ze służby przygotowawczej,
• sporządzone przez ocenianego pracownika sprawozdanie dotyczące zadań realizowanych przez niego w trakcie przepracowanego okresu.
Po dokonaniu oceny osoba kierująca komórką organizacyjną wnioskuje do dyrektora generalnego o:
• zawarcie z ocenionym umowy o pracę na czas nieokreślony - w przypadku przyznania oceny pozytywnej lub
• niezawieranie z ocenionym umowy o pracę na czas nieokreślony albo o rozwiązanie umowy o pracę na czas określony - w przypadku przyznania oceny negatywnej.
Wprowadzenie pierwszej oceny na początku pracy w służbie cywilnej ma na celu sprawdzenie kompetencji i przydatności pracownika do pracy w charakterze urzędnika w administracji rządowej.
Zapamiętaj!
Sposób i tryb dokonywania pierwszej oceny, jak i wzór arkusza, na podstawie którego będzie ona przeprowadzana, zostaną określone w rozporządzeniu premiera.
Od 24 marca 2009 r. obowiązek dokonywania przez bezpośredniego przełożonego ocen okresowych obejmie zarówno urzędników służby cywilnej, jak i pracowników służby cywilnej zatrudnionych na podstawie umowy na czas nieokreślony.
Dyrektorów generalnych oceni Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, właściwy minister, przewodniczący komitetu wchodzącego w skład Rady Ministrów, kierownik urzędu centralnego organu administracji rządowej albo wojewoda, po zasięgnięciu opinii Szefa Służby Cywilnej, zaś dyrektor generalny dokona oceny dyrektorów departamentów lub komórek równorzędnych w jego urzędzie. Ocenę pracy zastępców dyrektorów sporządzą ich bezpośredni przełożeni. Bezpośredni przełożony oceni również pracę kierujących komórką organizacyjną w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych oraz w Biurze Nasiennictwa Leśnego oraz ich zastępców. Natomiast wojewoda po zasięgnięciu opinii Głównego Lekarza Weterynarii dokona oceny wojewódzkich lekarzy weterynarii i ich zastępców.
Zapamiętaj
W przypadku pracowników, którzy uzyskali negatywną ocenę okresową, kolejna ocena odbywa się w ciągu 6 miesięcy od dnia zapoznania się pracownika z opinią.
Ocena okresowa sporządzana na piśmie obejmuje obowiązki wynikające z opisu zajmowanego przez urzędnika stanowiska pracy. Powinny być w niej zawarte wnioski dotyczące indywidualnego programu rozwoju zawodowego pracownika, a oceniany pracownik może się z nią zapoznać.
Ocena jest sporządzana co 2 lata, jednak czas ten może zostać wydłużony o okres usprawiedliwionej nieobecności pracownika, który trwa dłużej niż miesiąc. W przypadku pracowników, u których od ostatniej oceny upłynęło więcej niż 6 miesięcy, a w tym czasie zmienili oni stanowisko i otrzymali inny zakres obowiązków, konieczna jest kolejna ocena.
Dłuższy urlop
Ustawa o służbie cywilnej przewiduje dla swoich urzędników urlop wypoczynkowy w wymiarze większym, niż przewiduje to ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy. Pracownikom tym będzie corocznie przysługiwał dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze wynoszącym po 5 latach zatrudnienia w służbie cywilnej 1 dzień, a w każdym kolejnym roku będzie wzrastał o 1 dzień aż do osiągnięcia 12 dni. Do okresu zatrudnienia uprawniającego do dodatkowego urlopu należy wliczać okres zatrudnienia w administracji publicznej.
NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY W SŁUŻBIE CYWILNEJ
• Likwidacja Państwowego Zasobu Kadrowego
• Wyższe stanowiska w służbie cywilnej dostępne dla każdego, kto przystąpi do naboru
• Możliwość zatrudniania w służbie cywilnej, pod pewnymi warunkami, osób niemających polskiego obywatelstwa
• Obowiązek odbywania trwającej 4 miesiące służby przygotowawczej (z niewielkimi wyłączeniami)
• Pierwsza ocena po niecałym roku pracy w służbie cywilnej
• Oceny okresowe dla urzędników i pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony
• Zwiększony wymiar urlopu wypoczynkowego
Podstawy prawne
• Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505)
• Ustawa z 24 sierpnia 2006 r. o Państwowym Zasobie Kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych (Dz.U. Nr 170, poz. 1217 z późn.zm.) - nie obowiązuje
• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1460)
• Ustawa z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (j.t. Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 157, poz. 976)
Alicja Brzozowska