Pracownik nie ma prawa do odszkodowania z tytułu mobbingu, gdyż przysługuje ono pracownikowi, który rozwiązał umowę o pracę z tego powodu, nie zaś w sytuacji gdy umowę rozwiązał pracodawca. Pracownik nie będzie miał też prawa do zadośćuczynienia pieniężnego, gdyż warunkiem jego otrzymania jest rozstrój zdrowia będący następstwem mobbingu. Ponadto wątpliwe jest, czy w przedstawionej sytuacji miał miejsce mobbing, czyli uporczywe i długotrwałe nękanie lub zastraszanie (art. 943 k.p.).
Pracownik nie ma obowiązku wykonania polecenia przełożonego sprzecznego z prawem, np. nakazanie pracy w nadgodzinach kobiecie w ciąży, polecenie księgowej podpisania dokumentów, celowo zawierających nieprawdziwe dane. Jeżeli wie, że polecenie jest niezgodne z przepisami, powinien zwrócić na to uwagę przełożonemu (dla celów dowodowych wskazana jest forma pisemna). Bezkrytyczne wykonanie sprzecznego z prawem polecenia przełożonego może bowiem uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę (wyrok SN z 10 września 1997 r., I PKN 244/97, OSNAPiUS 1998/12/358). Ponadto jeżeli pracownik ma wątpliwość, że polecenie jest niezgodne z przepisami, powinien zwrócić się do pracodawcy o potwierdzenie wydanego mu polecenia na piśmie.
Warto zauważyć, że urzędnicy państwowi są chronieni zarówno przed konsekwencjami odmowy wykonania polecenia, które w ich przekonaniu jest niezgodne z przepisami, jak i przed odpowiedzialnością za wykonanie niezgodnego z prawem polecenia. Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (t.j. Dz.U. z 2001 r. nr 86, poz. 953 z późn. zm.), jeżeli polecenie służbowe w przekonaniu urzędnika państwowego jest niezgodne z prawem, godzi w interes społeczny lub zawiera znamiona pomyłki, urzędnik ten powinien przedstawić swoje zastrzeżenia przełożonemu. W razie pisemnego potwierdzenia polecenia powinien je wykonać, zawiadamiając jednocześnie o zastrzeżeniach kierownika urzędu, a gdy polecenie wydał kierownik urzędu - organ nadrzędny nad urzędem. Zawiadomienia należy dokonać niezwłocznie. O ile w toku dalszego postępowania okaże się, że zastrzeżenia urzędnika były uzasadnione, przełożony, który wydał polecenie, ponosi z tego tytułu odpowiedzialność.
W kodeksie pracy i innych przepisach powszechnie obowiązującego prawa pracy nie przewidziano tego rodzaju ochrony pracowników. Jeżeli pracodawca rozwiąże umowę z powodu odmowy wykonania polecenia i pracownik złoży odwołanie, wówczas sąd oceni zgodność z prawem wydanego polecenia. Natomiast w razie zwolnienia pracownika z powodu wykonania polecenia sprzecznego z prawem krytyczne pismo do przełożonego i prośba o potwierdzenie polecenia będą przemawiały na korzyść pracownika w postępowaniu odwoławczym przed sądem pracy.
ANTONI ZIELIŃSKI
ekspert z zakresu prawa pracy
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 943, art. 100 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).