Nabycie lub zachowanie uprawnień pracowniczych jest uzależnione od posiadanego przez pracownika stażu pracy:
• ogólnego, w którym uwzględnia się wszystkie okresy zatrudnienia pracownika u różnych pracodawców oraz okresy niewykonywania pracy albo wykonywania jej na innej podstawie niż umowa o pracę, jeśli ich wliczenie przewidują konkretne przepisy prawa (np. art. 79 ust. 1 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy); nie wlicza się tu okresu prowadzenia pozarolnicznej działalności gospodarczej oraz świadczenia pracy na podstawie umów cywilnoprawnych (np. zlecenia czy o dzieło),
• zakładowego, czyli okresu zatrudnienia u konkretnego pracodawcy, który oblicza się, sumując wszystkie okresy zatrudnienia u tego pracodawcy, bez względu na przerwy między nimi i ich długość (uchwała 7 sędziów SN z 15 stycznia 2003 r., sygn. akt III PZP 20/02, OSNP 2004/1/4).
Od osiągnięcia jednego z tych stażów zależy nabycie lub zachowanie konkretnego uprawnienia pracowniczego. I tak, np. członek służby cywilnej nabędzie prawo do dodatku za wieloletnią pracę po 5 latach pracy, przy czym do okresu tego trzeba zaliczać wszystkie zakończone okresy zatrudnienia (nie tylko w służbie cywilnej) oraz inne okresy z mocy odrębnych przepisów (art. 90 ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej; dalej: ustawa o służbie cywilnej).
Tak więc dodatek w wysokości 5% będzie mu się należał, gdy jego ogólny staż pracy wyniesie właśnie 5 lat. Natomiast od osiągnięcia 3-letniego zakładowego stażu pracy zależy nabycie przez pracownika służby cywilnej (ale nie urzędnika) prawa do rozwiązania umowy o pracę za 3-miesięcznym okresem wypowiedzenia (art. 36 § 1 pkt 3 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy; dalej: k.p., w zw. art. 9 ustawy o służbie cywilnej).
Zasada liczenia terminów określona w art. 112 k.c. nie ma zastosowania do ustalania okresów, od których zależy nabycie uprawnień pracowniczych (wyrok SN z 19 grudnia 1996 r., sygn. akt I PKN 47/96, OSNP 1997/17/310).
W związku z tym należy wykorzystywać zasady potoczne, co oznacza, że pracownik nabywa uprawnienie pracownicze z upływem dnia bezpośrednio poprzedzającego dzień, który nazwą lub datą odpowiada dniowi, od którego zostało rozpoczęte liczenie, lub ostatniego dnia okresu uprawniającego.
Nie ma definicji „uprawnień pracowniczych” w przepisach prawa. Przez to pojęcie rozumie się jednak ogół praw wynikających ze stosunku pracy, przysługujących pracownikowi. Podstawą ich nabycia są:
• umowa o pracę lub inny akt, na podstawie którego powstał stosunek pracy, tj. powołanie, wybór, mianowanie lub spółdzielcza umowa o pracę (art. 2 k.p.),
• układy zbiorowe pracy, regulaminy i statuty (art. 9 k.p.),
• przepisy Kodeksu pracy i jego aktów wykonawczych oraz ustaw okołokodeksowych,
• przepisy branżowe (np. dotyczące wyłącznie członków służby cywilnej lub pracowników samorządowych),
• inne przepisy prawa nakazujące traktowanie konkretnych okresów innych niż zatrudnienie jako okresy wliczane do pracowniczego stażu pracy, np. ustawa o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy.
Nie sposób jest wymienić wszystkie uprawnienia pracownicze. Lista ta jest bowiem długa, a jej treść zmienia się w wielu punktach przy poszczególnych grupach zawodowych. W przypadku członków służby cywilnej znajdują się na niej m.in. uprawnienia do:
• ubiegania się o mianowanie po spełnieniu ustawowych warunków (art. 40 ustawy o służbie cywilnej),
• zachowania dotychczasowego wynagrodzenia, jeżeli jest ono wyższe od przysługującego na nowym stanowisku, przez okres trzech miesięcy następujących po miesiącu, w którym został przeniesiony na nowe stanowisko; wysokość dodatku służby cywilnej pozostaje bez zmiany (art. 62 ust. 2 ustawy o służbie cywilnej),
• dodatku za wieloletnią pracę i nagrody jubileuszowej po spełnieniu ustawowych warunków (art. 90-91 ustawy o służbie cywilnej),
• urlopu wypoczynkowego w wymiarze 20 dni - przy krótszym niż 10-letni ogólnym stażu pracy, lub 26 dni - przy co najmniej 10-letnim ogólnym stażu pracy (art. 154 § 1 k.p. w zw. z art. 9 ustawy o służbie cywilnej).
Podstawy prawne
• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 6, poz. 33)
• Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 228, poz. 1506)
• Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.U. Nr 227, poz. 1505)
• Ustawa z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310)
• Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. Nr 73, poz. 430)