Pracownik w 2010 roku pracował efektywnie do 15 czerwca. Następnie przebywał na urlopie lub zwolnieniu lekarskim w następujących okresach:
● od 16 czerwca do 19 lipca – na zwolnieniu lekarskim,
● od 20 do 27 lipca – na urlopie wypoczynkowym,
● od 28 lipca do 22 grudnia – na zwolnieniu lekarskim,
● od 23 grudnia – na świadczeniu rehabilitacyjnym.
W trakcie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego, 31 marca 2011 r., został zwolniony z pracy. Czy pracodawca powinien mu wypłacić dodatkowe wynagrodzenie roczne za 2010 rok? U tego pracodawcy dodatkowe wynagrodzenie roczne otrzymują pracownicy, którzy przepracowali efektywnie co najmniej 6 miesięcy. W tej sytuacji pracodawca w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego (dalej: SN) nie ma obowiązku wypłaty dodatkowego wynagrodzenia rocznego (tzw. trzynastki).
Dla kogo trzynastka
Uprawnienia do trzynastki większości osób pracujących w sferze budżetowej reguluje ustawa z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (dalej: ustawa o trzynastkach).
Pracownik nabywa prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego (art. 2 ust. 1 ustawy o trzynastkach). Pracownik, który nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, pod warunkiem że okres ten wynosi co najmniej 6 miesięcy (art. 2 ust. 2 ustawy o trzynastkach). W art. 2 ust. 3 ustawy o trzynastkach są wymienione przypadki, gdy trzynastka przysługuje bez przepracowania 6 miesięcy u danego pracodawcy.
W ustawie o trzynastkach nie ma definicji pojęcia „przepracowanie”.
Rzeczywista praca
Warunkiem nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o trzynastkach jest efektywne przepracowanie u danego pracodawcy pełnego roku kalendarzowego (uchwała SN z 25 lipca 2003 r., sygn. akt III PZP 7/03). W uzasadnieniu tej uchwały SN wskazał, że wśród wyliczonych w art. 2 ust. 3 ustawy o trzynastkach przypadków, gdy przepracowanie 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane, są m.in. przypadające na czas trwania stosunku pracy okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy czy raczej zwolnienia z obowiązku świadczenia (wykonywania) pracy. Są to okresy:
● urlopu wychowawczego, urlopu dla poratowania zdrowia, korzystania przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu dla celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego,
● służby wojskowej.
Ustawowy katalog przerw w świadczeniu pracy w okresie trwania stosunku pracy, które w zakresie nabycia prawa do proporcjonalnej trzynastki równoważą okresy przepracowane, jest zamknięty. Znaczy to, że okresy wszystkich innych usprawiedliwionych nieobecności w pracy i zwolnień z obowiązku świadczenia pracy, poza wyżej wymienionymi, są okresami nieprzepracowanymi w rozumieniu art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o trzynastkach – stwierdził SN.
W innej uchwale (z 13 grudnia 2005 r., sygn. akt II PZP 9/05) SN uznał, że prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o trzynastkach zachowuje pracownik zwolniony z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej z prawem do wynagrodzenia.
W związku z tym prezentowany jest niekiedy pogląd, że:
● obie uchwały SN są sprzeczne,
● uchwała z 13 grudnia 2005 r. wskazuje, że do nabycia prawa do trzynastki wystarczy pozostawanie w stosunku pracy, a nie trzeba w rzeczywistości świadczyć pracy.
Jednak z uzasadnienia uchwały SN z 13 grudnia 2005 r. wynika, że zapadła ona w innym stanie faktycznym niż uchwała z 25 lipca 2003 r. Pracownik zwolniony z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej nie wykonuje obowiązków pracowniczych wynikających z przypisanego jego stanowisku pracy zakresu czynności, ale wykonuje on u danego pracodawcy inną pracę, związaną z funkcją związkową – wskazał SN.
Stanowisko, że prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego na podstawie ustawy o trzynastkach zależy od okresu samego pozostawania w zatrudnieniu (stosunku pracy) u danego pracodawcy prezentuje natomiast Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (m.in. w odpowiedzi z 25 stycznia i 17 marca 2006 r. na interpelację poselską nr 560 w sprawie sposobu obliczania wysokości trzynastych pensji dla pracowników sfery budżetowej).
Obliczanie okresu pracy
W sytuacji, o której mowa w pytaniu, przy zastosowaniu wspomnianej uchwały SN z 25 lipca 2003 r., pracownikowi nie będzie przysługiwać trzynastka za 2010 rok. Okresy przebywania na zwolnieniu lekarskim, urlopie wypoczynkowym i świadczeniu rehabilitacyjnym nie są wymienione w art. 2 ust. 3 ustawy o trzynastkach wśród przypadków, w jakich dodatkowe wynagrodzenie roczne przysługuje bez przepracowania 6 miesięcy. W art. 2 ust. 3 ustawy o trzynastkach wymieniono rozwiązanie stosunku pracy w związku z przejściem na świadczenie rehabilitacyjne. Jednak do rozwiązania stosunku pracy w czasie świadczenia rehabilitacyjnego doszło w 2011 roku, a chodzi o trzynastkę za 2010 rok. Przepracowanie co najmniej 6 miesięcy, a więc i ich nieprzepracowanie z powodu nieobecności w pracy, należy zaś zawsze odnosić do jednego roku kalendarzowego (uchwała SN z 25 lipca 2003 r.).
Pracownik, który uważa, że pracodawca niesłusznie nie wypłacił mu trzynastki, może dochodzić roszczeń przed sądem pracy. Jednak w przypadku, o którym mowa w pytaniu, miałby małą szansę na wygraną. Choć wspomniana uchwała SN z 25 marca 2003 r. nie jest powszechnie obowiązującym prawem, to sądy niższych instancji, gdy w odniesieniu do danej kwestii przepisy są niejednoznaczne, a istnieje orzecznictwo SN, z reguły wydają wyroki, opierając się na tym właśnie orzecznictwie.
Podstawy prawne
• Ustawa z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz.U. nr 160, poz. 1080; ost.zm. Dz.U. z 2009 r. nr 157, poz. 1241)
• Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94; ost.zm. Dz.U. z 2011 r. nr 80, poz. 432)