Wysoki deficyt sektora samorządowego w Polsce nie pojawił się nagle w 2010 r., narastał on regularnie od 2008r. Jeszcze rok wcześniej (2007) sektor samorządowy odnotował brak deficytu. Jednak w 2008r. wyniósł on 0,2% PKB. Gwałtowny wzrost wskaźnika nastąpił w 2009 r., gdy poziom deficytu wyniósł 1% PKB. Tak więc najwyższy deficyt w całej Unii Europejskiej w 2010 r. nie jest zaskoczeniem a raczej kontynuacją niepokojącego trendu. Mimo że ostatni kryzys gospodarczy wśród krajów UE najłagodniejszy przebieg miał w Polsce, to właśnie polskie samorządy odnotowały największe problemy z domknięciem swoich budżetów. Szybko i regularnie narastający deficyt sektora samorządowego w Polsce doprowadził do znacznego wzrostu zadłużenia tej części sektora finansów publicznych.
Zobacz: E-myto w opinii przedsiębiorców
Zadłużenie sektora samorządowego w Polsce należy do najwyższych w regionie. Wśród krajów UE 10 bardziej zadłużone są tylko samorządy na Łotwie i Węgrzech. Zobowiązania finansowe sektora jednostek samorządu terytorialnego w Polsce wynoszą prawie 4% PKB, podczas gdy średnia dla UE 10 – 3,1%.
Nie można tutaj usprawiedliwiać polskich samorządów faktem, że inwestycje unijne są źródłem istotnej części zadłużenia, ponieważ w krajach regionu również realizowane są inwestycje ze środków UE. Wprawdzie na tle UE 17, gdzie średnie zadłużenie sektora samorządowego wynosi 4,7%, polski wskaźnik znajduje się poniżej średniej, ale przy tak wysokim poziomie deficytu jak w 2010 r. już w 2011 r. zadłużenie może sięgnąć średniej dla UE 17.
Przez trzy lata sytuacja finansowa sektora samorządowego w Polsce znacznie się pogorszyła. Rok 2007 to zbilansowany budżet oraz istotnie niższy poziom zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego (2,2% PKB – co stawia Polskę w środku stawki UE10). Rok 2010 charakteryzuje się w Polsce najwyższym, wśród wszystkich krajów UE, deficytem sektora samorządowego oraz należącym do najwyższych poziomem zadłużenia (trzeci najwyższy dług w UE10).
Zobacz: Zadłużenie alimentacyjne w Polsce
Polskie samorządy odgrywają istotną rolę jako dysponent środków publicznych. Udział wydatków sektora samorządowego w wydatkach całego sektora finansów publicznych w Polsce jest relatywnie wysoki. W 2010 r. wyniósł on 33% przy średniej w krajach UE 10 - 25%. Nie usprawiedliwia to jednak wysokiego poziomu zadłużenia. Samorządy o znacznie większej roli potrafią utrzymać dług w ryzach mimo swych rozmiarów. Samorządy w Danii, których udział w wydatkach sektora finansów publicznych jest prawie dwukrotnie wyższy niż w Polsce (64%), w 2010 r. były zadłużone o 9 pkt. proc. mniej niż samorządy w Polsce. Również zadłużenie sektora samorządowego w Szwecji, których rola jest istotnie większa (48%), jest niższe niż w Polsce (o 3 pkt. proc. w 2010 r.).
Szybko rosnący poziom zadłużenia to istotne zagrożenie dla finansów samorządów. Dynamika zadłużenia w ostatnich trzech latach jest bardzo wysoka. Od 2007 r. poziom długu wzrósł o 60%.
Jest to czwarty najwyższy wzrost w całej UE. W inny krajach UE, gdzie sektor samorządowy odgrywa znaczną rolę w całym sektorze finansów publicznych, wprowadzane są różne reguły fiskalne4, które dyscyplinują samorządy. Utrzymanie się tak wysokiego wzrostu poziomu długu sektora samorządowego w kolejnych latach może doprowadzić do znacznego pogorszenia się jego sytuacji finansowej.