W większości przypadków ustawodawca poprzestał na wskazaniu, że sprawcy grozi kara grzywny – tak jest w odniesieniu do wykroczeń:
1) niedozwolonej agitacji (art.199-199b o.w.g.),
2) naruszenia ciszy wyborczej (art.201 o.w.g.),
3) niedopełnienia obowiązku gromadzenia środków finansowych na rachunku bankowym (art.202f ust.1 o.w.g.),
4) zaniechania zgłoszenia zastrzeżenia do umowy rachunku bankowego (art.202f ust.2 o.w.g.),
5) pobrania opłatę za głosowanie przez pełnomocnika (art.202l o.w.g.).
W tych to przypadkach grzywnę wymierza się na zasadach ogólnych, wskazanych w kodeksie wykroczeń, to jest w wysokości od 20 do 5000 złotych (art.42 §1 k.w.).
W przypadku wykroczenia polegającego na przekazaniu środków finansowych lub wartości niepieniężnych jednego komitetu na rzecz innego komitetu wyborczego grzywna wynosi od 1000 do 10000 złotych (art.202d o.w.g.).
Natomiast najsurowiej karane jest wykroczenie polegające na udzieleniu pełnomocnictwa do głosowania w zamian za jakąkolwiek korzyść majątkową lub osobistą – jest ono zagrożone karą aresztu albo grzywny (art. 202m o.w.g.).
Grzywna jest karą najczęściej wymierzaną za wykroczenia. Wymierzając grzywnę, sąd bierze się pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.
Po uprawomocnieniu się orzeczenia nakładającego grzywnę podlega ona wykonaniu w drodze egzekucji. Jeżeli egzekucja grzywny w kwocie przekraczającej 500 złotych okaże się bezskuteczna, można - po wyrażeniu zgody przez ukaranego - zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną, określając jej rodzaj i czas trwania. Jeżeli jednak ukarany nie wyrazi zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej albo mimo wyrażenia zgody jej nie wykona, można orzec zastępczą karę aresztu, przyjmując jeden dzień aresztu za równoważny grzywnie od 20 do 150 złotych, przy czym kara zastępcza nie może przekroczyć 30 dni aresztu. Od zastępczej kary aresztu sprawca może być uwolniony w każdym czasie przez wpłacenie kwoty pieniężnej przypadającej jeszcze do uiszczenia (art.27 §1 k.w.). Jeżeli grzywna została uiszczona w części, karę zastępczą zmniejsza się w sposób odpowiadający stosunkowi kwoty zapłaconej w wysokości grzywny.
Kara aresztu jest wymierzana rzadko; wymierza się ją w dniach – od 5 do 30 dni (art.19 k.w.). Karę tę powinno się stosować wtedy dopiero, gdy wymierzenie innej kary nie spełniłoby żadnego celu karania. Najczęściej jest ona wymierzana w stosunku do sprawców zdemoralizowanych, którzy popełniają wykroczenia o bardzo dużym ładunku społecznej szkodliwości albo też popełniają wykroczenie kolejny raz.
Wykonanie kary aresztu można warunkowo zawiesić, jeżeli ze względu na okoliczności popełnienia wykroczenia, właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz jego zachowanie się po popełnieniu wykroczenia należy przypuszczać, że pomimo niewykonania kary nie popełni on nowego podobnego przestępstwa lub wykroczenia, przy czym dobrodziejstwa tego zasadniczo nie stosuje się do sprawcy, który w ciągu 2 lat przed popełnieniem wykroczenia był już karany za podobne przestępstwo lub wykroczenie.
Warunkowe zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który nie może być krótszy niż 6 miesięcy i nie może przekroczyć roku. Okres próby biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia (art. 42 §2 k.w.).
Tryb postępowania przed sądem
Do postępowania w sprawach o wykroczenia wyborcze zawarte w ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw stosuje się przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej: k.p.s.w.). Postępowanie w sprawach o wykroczenia wyborcze nie biegnie zatem jakimś szczególnym trybem w porównaniu do postępowań dotyczących popełniania innych wykroczeń.
Postępowanie sądowe wszczyna wniosek o ukaranie składany przez organ uprawniony do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego w danej sprawie (art. 57 §1 k.p.s.w.).
Oskarżycielem publicznym jest Policja i to ten organ państwowy składa w sądzie wniosek o ukaranie (art.17 §1 k.p.s.w.). Dlatego też mając wiedzę o popełnionym wykroczeniu wyborczym to właśnie Policję powinno się o tymże zawiadamiać w pierwszej kolejności.
Niezależnie od tego w każdej sprawie wniosek o ukaranie może złożyć prokurator stając się w ten sposób oskarżycielem publicznym lub może wstąpić do postępowania wszczętego na podstawie wniosku o ukaranie wniesionego przez innego oskarżyciela (np. Policję). Kiedy prokurator bierze udział w sprawie jako oskarżyciel publiczny, wyłączony jest w tej sprawie udział innego oskarżyciela publicznego (art.18 §§1-3 k.p.s.w.).
Osoba przeciwko której wniesiono wniosek o ukaranie w sprawie o wykroczenie jest obwinionym (art.20 §1 k.p.s.w.).
Postępowanie przed sądem w sprawach o wykroczenia z zasady toczy się w postępowaniu przyspieszonym (art. 89-92 k.p.s.w.) albo nakazowym (art. 93-94 k.p.s.w.), a dopiero, gdy brak ku temu przesłanek dochodzi do rozpoznaniu sprawy w postępowaniu zwyczajnym, a więc na rozprawie (art.2 §1a k.p.s.w.).
Ponadto, w trybie zwyczajnym rozpoznaje się też sprawy po wniesieniu sprzeciwu od wyroku nakazowego (art. 94 §1 k.p.s.w. w zw. z art. 506 §3 k.p.k.). Możliwość orzekania w trybie nakazowym zależy od decyzji sądu bez względu na stanowisko oskarżyciela występującego z wnioskiem o ukaranie. Natomiast w trybie przyspieszonym orzeka się w razie spełnienia przesłanek wskazanych w art. 90-91 k.p.s.w., które w zasadzie nie występują w sprawach o wykroczenia wyborcze.
W postępowaniu nakazowym sąd orzeka na posiedzeniu bez udziału stron, jeżeli okoliczności czynu i wina obwinionego nie budzą wątpliwości, a nadto poprzestaje się na wymierzeniu grzywny (art. 93 §§1-3 k.p.s.w.).
W doktrynie słusznie podnosi się, że do trybu nakazowego powinno się sięgać wówczas, gdy sąd ma zastosować kary i środki stosunkowo łagodne, gdyż w przeciwnym razie obwiniony zapewne złoży sprzeciw od wyroku nakazowego, a to spowoduje konieczność przeprowadzenia postępowania przed sądem w trybie zwyczajnym, którego wniesienie wydłuży tylko procedowanie (T.Grzegorczyk „Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz.”, Dom Wydawniczy ABC, 2005r., komentarz do art. 93).
Odpis wyroku nakazowego doręcza się oskarżycielowi, a obwinionemu i jego obrońcy - wraz z odpisem wniosku o ukaranie (art.94 k.p.s.w. w zw. z art.505 zd.1 k.p.s.w.). Oskarżonemu i oskarżycielowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu, który wydał wyrok nakazowy, w terminie 7 dni od doręczenia tego wyroku.
W razie wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc, a sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych. Sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc (art.94 §1 k.p.s.w. w zw. z art.506 §1, §3 i §6 k.p.k.). Natomiast wyrok nakazowy, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto, staje się prawomocny (art.94 §3 k.p.s.w.).
Postępowanie zwyczajne ma miejsce najczęściej w następstwie powzięcia przez sąd wątpliwości co do okoliczności czynu i winy obwinionego, co wyklucza możliwość zakończenia sprawy wyrokiem nakazowym albo w następstwie skutecznego wniesienia sprzeciwu od wyroku nakazowego. W postępowaniu tym sąd z zasady rozpoznaje sprawy na rozprawie, aczkolwiek w niektórych przypadkach postępowanie kończy się na posiedzeniu (art.60 k.p.s.w.).
Udział obwinionego w rozprawie nie jest konieczny i jeśli został on zawiadomiony o rozprawie, to ta może się toczyć, chyba że sąd lub prezes sądu zdecyduje inaczej (art.65 §3 k.p.s.w.).
W razie nieusprawiedliwionej nieobecności obwinionego, któremu doręczono wezwanie na rozprawę, przeprowadza się rozprawę zaocznie, chociażby nie był on przesłuchany w toku czynności wyjaśniających, chyba że sąd uzna udział obwinionego za konieczny i rozprawę odroczy, po ewentualnym przeprowadzeniu postępowania dowodowego, w szczególności po przesłuchaniu świadków, którzy stawili się na rozprawę (art.71 §4 k.p.s.w.).
Obwiniony, który stawił się na rozprawie może złożyć wyjaśnienia, jeżeli przyznaje się do winy, a jego wyjaśnienia nie budzą wątpliwości, można nie przeprowadzać dalszych dowodów, w razie gdy żadna z obecnych stron temu się nie sprzeciwia (art.72 k.p.s.w.). Do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania na rozprawie obwiniony może złożyć wniosek o skazanie go w określony sposób bez przeprowadzania postępowania dowodowego (art.73 k.p.s.w.). Jeżeli wniosku takiego nie złożył albo nie został on uwzględniony, sąd przeprowadza postępowanie dowodowe, po czym wydaje wyrok.
mgr Sebastian Kowalski - sędzia Sądu Rejonowego w Wałbrzychu,
doktorant w Katedrze Kryminologii i Prawa Karnego Gospodarczego
Uniwersytetu Wrocławskiego