Do składania skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) uprawnia art. 34 Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności z 4 lipca 1950 r., podpisanej przez Polskę 26 listopada 1991 r. i ratyfikowanej 19 stycznia 1993 r. (Dz.U. z 1993 r. nr 61, poz. 284). Na podstawie wspomnianego artykułu osoba fizyczna, grupa osób lub organizacja pozarządowa może wnieść skargę do tego trybunału, jeśli uznają, że ich państwo lub takie organy państwa, jak parlament, administracja, organy samorządu terytorialnego czy sądy naruszyły ich prawa gwarantowane Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i jej protokołach dodatkowych nr 1, 4, 6, 7 i 13 (zmieniających lub uzupełniających treść Konwencji). Należy przy tym wiedzieć, że naruszenie praw musi dotyczyć skarżącego bezpośrednio i osobiście.
Ważne!
Trybunał nie może interweniować u władz, na które złożono skargę, ani unieważniać albo zmieniać zaskarżonych orzeczeń
Co może ETPC
Nie można skarżyć osób prywatnych, firm czy instytucji, takich jak stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe, chyba że wykonują one zadania zlecone administracji rządowej. Należy zaznaczyć, że Europejski Trybunał Praw Człowieka nie pełni funkcji sądu odwoławczego od decyzji instytucji krajowych i nie sprawuje nad nimi żadnej kontroli, nie może więc unieważniać lub zmieniać wydanych przez nie orzeczeń. Trybunał nie może interweniować w imieniu jednostek bezpośrednio u władz, których skarga dotyczy.
Zgodnie z art. 41 Konwencji, jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło jej naruszenie lub jej protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne strony Konwencji pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, wówczas Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, o odszkodowaniu, ewentualnie o słusznym zadośćuczynieniu pokrzywdzonej stronie (skarżącemu) za doznane krzywdy i zwrocie kosztów, jakie strona poniosła w związku z przeprowadzonym postępowaniem w sprawie skargi, przy czym odpowiedzialność państwa ogranicza się do czynów i zaniechań, które miały miejsce po dacie określonej w deklaracji rządu o uznaniu prawa obywateli państwa do wnoszenia skarg do Trybunału. Dla samej Konwencji jest to data 1 maja 1993 r. Dodatkowe protokoły zostały ratyfikowane przez Polskę później niż sama Konwencja. Ma to takie znaczenie praktyczne, że postanowienia tych Protokołów mogą być brane pod uwagę przez skarżących, jeśli działania lub bezczynność polskich organów miała miejsce po datach zadeklarowanych w deklaracjach ich przyjęcia (dla protokołów nr 1 i 2 jest to dzień 10 października 1994 r., dla protokołu nr 6 - 1 listopada 2000 r., dla protokołu nr 7 - 1 marca 2003 r.).
Nie od razu do Trybunału
Zgodnie z art. 35 Konwencji, skargę można wnieść dopiero po wyczerpaniu wszelkich możliwych środków odwoławczych, jakie przewiduje wewnętrzny system prawny państwa skarżonego, nie później w ciągu sześciu miesięcy od ostatecznego zakończenia sprawy przed sądami krajowymi lub organami rozstrzygającymi dany rodzaj sprawy. Bieg terminu rozpoczyna się wtedy, gdy ostateczna decyzja lub wyrok sądu wydane w zwykłym toku instancji zostaną doręczone skarżącemu lub jego pełnomocnikowi. Późniejsze oddalenie wniosku (skargi) o wznowienie postępowania, wniosku o ułaskawienie lub amnestie nie ma wpływu na bieg tego terminu.
Ważne jest, aby skarga pochodziła od konkretnego podmiotu (nie była anonimowa), nie była co do swej istoty identyczna ze sprawą już rozpatrywaną przez Trybunał lub inny międzynarodowy organ, jeśli skarga nie zawiera nowych istotnych informacji, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie w danej sprawie (art. 35 ust 2).
Postępowanie w sprawie skargi co do zasady jest kontradyktoryjne (czyli przebiega z udziałem stron), a rozprawy przed Izbami i Wielką Izbą są publiczne, o ile Izba nie zadecyduje, że wyjątkowe okoliczności uzasadniają wyłączenie jawności rozprawy. Dokumenty złożone przez strony w Kancelarii Trybunału w związku z toczącymi się przed nim postępowaniami również co do zasady są jawne i dostępne do wglądu dla osób trzecich zainteresowanych przebiegiem sprawy i postępowania. Przewodniczący może jednak - na wniosek strony - zadecydować o wyłączeniu jawności ze względu na moralność, porządek publiczny, bezpieczeństwo państwowe, dobro małoletnich, ochronę życia prywatnego, a w szczególnych okolicznościach, gdy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości (Reguła 33).
POD OCHRONĄ KONWENCJI
Do praw objętych ochroną Konwencji należą na przykład:
l prawo do życia (art. 2)
l prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 5)
l prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania (art. 9)
l prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6)
l prawo do zgromadzeń się i stowarzyszanie się (art. 11)
l zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej (art.4)
l zakaz karania bez podstawy prawnej (art. 7)
l prawo do poszanowania swojego mienia/ochrona własności (art. 1 protokołu nr 1 z 20 marca 1952 r.)
l zakaz pozbawiania wolności za długi (art. 2 protokołu nr 4 z 16 września 1963 r.).
GDZIE PRZESŁAĆ SKARGĘ
Jeśli sprawa objęta skargą kwalifikuje się do rozpatrzenia przed Trybunałem, to skarżący wysyła ją na następujący adres Trybunału:
The Registrar
European Court of Human Rights
Council of Europe
F-67075 Strasbourg Cedex.
PRZYDATNY ADRES
BIURO INFORMACJI RADY EUROPY - można tam uzyskać szczególnie informacje dotyczące zakresu wnoszenia skarg do ETPC.
Informacje udzielane są:
l telefonicznie - poniedziałek, środa, czwartek w godz. 12.30-17.00,
l podczas spotkania - po uprzednim umówieniu terminu.
Kontakt:
Biuro Informacji Rady Europy
Al. Niepodległości 22, 02-653 Warszawa
tel. (4822) 845 20 84, 853 57 73
fax (48 22) 853 57 74
http://www.coe.org.pl/