Prowadzenie działalności gospodarczej przez gminę w większości przypadków związane jest z realizacją zadań własnych gminy określonych w ustawie z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Istotną grupę zadań własnych stanowią zadania związane z gospodarką komunalną, tj. bieżącym i nieprzerwanym zaspokajaniem zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych. Do zadań tych należą w szczególności: sprawy ochrony zdrowia, lokalnego transportu zbiorowego, edukacji publicznej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, wodociągów, kanalizacji, utrzymania czystości i porządku, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz.
Według wskazanej ustawy gmina może prowadzić działalność w formie zakładu budżetowego, tj. jednostki organizacyjnej sektora finansów publicznych, która odpłatnie wykonuje zadania oraz pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych, oraz spółki prawa handlowego - spółki z o.o. i spółki akcyjnej.
Poza sferą użyteczności publicznej gmina może tworzyć spółki prawa handlowego i przystępować do nich, jeżeli istnieją niezaspokojone potrzeby wspólnoty lub konieczne stało się ograniczenie bezrobocia i ożywienie lokalnego rynku.
W celu wykonywania swoich zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarządowymi.
W przypadku powierzenia zadań z zakresu gospodarki komunalnej podmiotom niezależnym od gminy powinna ona uwzględnić przepisy o finansach publicznych, o zamówieniach publicznych oraz o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
W praktyce współpraca przedsiębiorców z gminami odbywa się właśnie najczęściej na płaszczyźnie działań użyteczności publicznej. Udział prywatnych przedsiębiorców w realizacji zadań gminy zależy jednak przede wszystkim od przyjętej przez gminę polityki w tym zakresie. Część gmin woli zachować pełną kontrolę nad podległymi im jednostkami organizacyjnymi, nawet za cenę efektywności ich działania.
Większość jednak szeroko korzysta z możliwości, jakie daje im współpraca z prywatnymi przedsiębiorcami, przede wszystkim w zakresie transportu zbiorowego i wywozu nieczystości, rzadziej ochrony zdrowia czy też edukacji. Przykładem na tym polu jest Gdynia, w której komunikacja miejska od kilkunastu lat w całości jest obsługiwana przez prywatnych przewoźników, a udział miasta polega tylko na zarządzaniu i koordynowaniu transportu. System ten szybko zyskał opinię bardzo sprawnego i efektywnego. Obecnie stosowany jest w większych polskich miastach.
JAROSŁAW CHAŁAS
radca prawny i partner zarządzający w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy