W postępowaniu przygotowawczym podejrzany ma też obowiązki. O wszystkich powinien być powiadomiony pisemnie przed pierwszym przesłuchaniem.
Podejrzanym jest osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu jej zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia przedstawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Wyraźnie widać zatem, że podejrzany jest stroną postępowania przygotowawczego. Jednocześnie nie każdy podejrzany stanie się oskarżonym, gdyż nie każde postępowanie przygotowawcze kończy się wniesieniem sprawy do sądu.
Prawo do informacji procesowej
Podejrzanemu, podobnie jak oskarżonemu w postępowaniu karnym, przysługuje szereg praw i obowiązków. Z uwagi jednak na wykrywczy charakter postępowania przygotowawczego, uprawnienia podejrzanego są tu ograniczone.
Z uwagi na podstawową zasadę każdego postępowania - tj. prawa do obrony - podejrzanemu zawsze przysługuje informacja procesowa. Oznacza to, że ma on prawo do poznania zarzutów, które należy mu przedstawić, oraz podstaw faktycznych tych zarzutów. Podejrzany może żądać ustnego ich podania lub uzasadnienia na piśmie. Podejrzany ma również prawo do wglądu w akta sprawy w toku postępowania, jednak organ prowadzący postępowanie może mu tego prawa odmówić. Postanowienie o powołaniu biegłego również powinno być podejrzanemu doręczone, a prokurator ma obowiązek zapoznania go z opinią eksperta. Ponadto podejrzany ma prawo żądać zaznajomienia go z materiałem dowodowym kończonego dochodzenia lub śledztwa.
Ważne!
Osoba staje się podejrzanym dopiero po przedstawieniu jej zarzutów lub wraz z przystąpieniem do przesłuchania jej w charakterze podejrzanego. O wszelkich prawach i obowiązkach podejrzany musi być powiadomiony już przed pierwszym przesłuchaniem
Prawo do korzystania z obrońcy
Dla pełnej realizacji prawa podejrzanego do obrony ma on, podobnie jak oskarżony, prawo do korzystania z obrońcy. W trakcie dochodzenia lub śledztwa może on przede wszystkim żądać, aby przesłuchano go z udziałem obrońcy. Jednak jeżeli adwokat nie stawi się w wyznaczonym terminie na przesłuchanie, to jego niestawiennictwo nie zatrzyma toku czynności. Podejrzany korzysta wreszcie z podstawowej zasady prawa karnego - domniemania niewinności i nie jest również zobowiązany do dostarczania dowodów na swoją winę. Wobec tego ma on prawo do składania i do odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne lub wszystkie pytania.
Udział w czynnościach dowodowych
Znacznie ograniczone jest natomiast prawo podejrzanego do udziału w czynnościach dowodowych prowadzonych w postępowaniu przygotowawczym. Charakter niektórych czynności wymaga oczywiście tego, aby podejrzany był przy nich obecny. Chodzi np. o eksperyment procesowy, czyli odtworzenie przebiegu zdarzenia lub o oględziny miejsca lub ciała podejrzanego, albo też o jego okazanie. Poza czynnościami, w których uczestnictwo podejrzanego jest konieczne, są również i takie, w których może on uczestniczyć, jak np. przesłuchanie świadków i biegłych. Zgodnie z przepisami procedury karnej, jeżeli czynność jest niepowtarzalna, to podejrzanego należy do niej dopuścić. Jeżeli jednak jest on pozbawiony wolności, a jego doprowadzenie wywoływałoby zwłokę grożącą utratą lub zniekształceniem dowodu, wtedy określoną czynność można przeprowadzić bez jego udziału. Osoba podejrzana może również wnioskować o dopuszczenie jej do innych czynności dowodowych postępowania przygotowawczego niż przesłuchanie świadków. W szczególnie uzasadnionych wypadkach organ prowadzący postępowanie może jednak żądania takiego nie uwzględnić z uwagi na dobro postępowania. Można go nie uwzględnić także wtedy, gdyby sprowadzenie pozbawionego wolności podejrzanego powodowało poważne trudności.
Podejrzany ma również prawo do zgłoszenia w postępowaniu przygotowawczym wniosku o skazanie go ze złagodzeniem jego odpowiedzialności bez rozprawy. W takiej sytuacji prokurator może zamieścić wniosek w akcie oskarżenia. Ponadto tylko za zgodą podejrzanego prokurator może warunkowo umorzyć postępowanie przed rozprawą.
PODSTAWOWE PRAWA PODEJRZANEGO
n Do znajomości zarzutów, które należy mu przedstawić (art. 313 k.p.k.).
n Do znajomości podstaw faktycznych stawianych mu zarzutów poprzez prawo żądania ustnego ich podania lub uzasadnienia ich na piśmie (art. 313 k.p.k.).
n Do wglądu w akta sprawy w toku postępowania (art. 156 k.p.k.).
n Do doręczenia mu postanowienia o powołaniu biegłego i zapoznawania go z opinią eksperta.
n Do żądania zapoznania go z materiałem dowodowym kończonego dochodzenia lub śledztwa (art. 321 k.p.k.).
OBROŃCA DLA PODEJRZANEGO
Podejrzany musi mieć obrońcę, jeżeli:
n jest nieletni,
n jest głuchy, niemy lub niewidomy,
n zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności,
n sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę.
Obowiązki podejrzanego
Przede wszystkim podejrzany ma obowiązek poddania się oględzinom i badaniom, pobieraniu prób krwi, włosów i wydzielin organizmu, fotografowaniu, okazywaniu i pobieraniu odcisków palców. Podejrzany musi również stawić się na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, pod groźbą przymusowego doprowadzenia go. Musi on zawiadomić o każdej zmianie miejsca swojego pobytu trwającej dłużej niż siedem dni. Jeżeli podejrzany nie dokona takiego zawiadomienia, pismo wysłane na dotychczasowy adres będzie uważane za doręczone prawidłowo. Jeżeli natomiast podejrzany przebywa za granicą, ma on obowiązek wskazania adresu dla doręczeń w kraju.
O wszelkich prawach i obowiązkach podejrzany musi być powiadomiony już przed pierwszym przesłuchaniem. Powiadomienia takiego dokonuje organ dokonujący czynności na piśmie. Podejrzany musi być pouczony na piśmie także o konsekwencjach niedopełnienia ciążących na nim obowiązków.
ARKADIUSZ JARASZEK
arkadiusz.jaraszek@infor.pl
Podstawa prawna
n Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 z późn. zm.).