Straże gminne funkcjonują w Polsce od 16 lat i odgrywają ważną rolę w systemie bezpieczeństwa, wspierając działania Policji. Jednak praktyka stosowania dotychczasowych przepisów ustawy z 29 stycznia 1997 r. o strażach gminnych (dalej: ustawa o strażach gminnych) wskazała na potrzebę dostosowania prawa do aktualnych potrzeb i poziomu rozwoju tej formacji. Dlatego zarówno rząd, jak i posłowie przygotowali propozycje nowelizacji ustawy o strażach gminnych. Ostatecznie, po rozpatrzeniu obu projektów, Sejm przyjął ustawę z 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy o strażach gminnych, ustawy o Policji oraz ustawy – Prawo o ruchu drogowym (dalej: nowelizacja ustawy o strażach gminnych). Obecnie (w chwili oddania numeru do druku – przyp. red.) oczekuje ona na publikację w Dzienniku Ustaw.
Wojewoda będzie nadzorował
Najważniejsze, wynikające z nowelizacji ustawy o strażach gminnych, zmiany dla samorządu to obowiązek powiadomienia wojewody o zamiarze utworzenia albo likwidacji straży gminnej. Istotne jest także przekazanie wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta prawa do decydowania o utworzeniu wspólnej straży gminnej z sąsiednimi gminami.
Według nowelizacji ustawy o strażach gminnych nadzór nad strażami będzie sprawował wojewoda, a nie jak obecnie – Komendant Główny Policji.
Największe zmiany nowelizacja ustawy o strażach gminnych wprowadza w zakresie uprawnień strażników, które znacząco rozszerza.
Nowe uprawnienia
Strażnicy miejscy cieszą się z planów nadania im nowych uprawnień.
– Każda zmiana poszerzająca uprawnienia lub precyzująca pragmatykę służbową straży i strażników poprawia warunki funkcjonowania, a tym samym jest korzystna – mówi Kazimierz Rukszto, Zastępca Komendanta Straży Miejskiej Miasta Poznań.
Największe kontrowersje wzbudzają propozycje przyznające strażnikom prawo do dokonywania kontroli osobistej, przeglądania podręcznych przedmiotów i bagaży oraz używania koni służbowych i paralizatorów.
Kontrola osobista
Zdaniem przedstawicieli straży gminnych i miejskich nadanie uprawnień do kontroli osobistej jest konieczne ze względu na bezpieczeństwo strażników, zagrożone zwłaszcza w przypadku kontaktów z osobami zakłócającymi porządek publiczny i będącymi pod wpływem alkoholu, które należy odprowadzić do miejsca zamieszkania lub na komisariat Policji.
– Oczywiście kontrola osobista będzie mogła być przeprowadzona w uzasadnionych przypadkach, tylko wówczas, gdy chodzi o bezpieczeństwo funkcjonariuszy – mówi Mirosław Dąbrowski, Komendant Straży Miejskiej w Kędzierzynie-Koźlu.
Według nowelizacji ustawy i strażach gminnych strażnik będzie mógł dokonać kontroli osobistej w sytuacji, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary oraz w przypadku, gdy taka osoba będzie stwarzać w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego czy mienia. Kontrola będzie mogła także dotyczyć osoby doprowadzonej do izby wytrzeźwień, ale tylko w sytuacjach, gdy funkcjonariusz będzie miał uzasadnione obawy, że posiada ona przedmioty niebezpieczne dla życia lub zdrowia ludzkiego.
Zdaniem Piotra Rogińskiego, Komendanta Straży Miejskiej w Nowym Dworze Mazowieckim, kwestie dotyczące kontroli osobistej powinny być precyzyjniej określone, niż zostało to ujęte w nowelizacji ustawy o strażach gminnych.
– Kontrola osobista powinna dotyczyć wyłącznie zdarzeń, gdy strażnik, mając podejrzenia co do osoby, która może mieć przy sobie zabronione przedmioty, takie jak: narkotyki, niebezpieczne narzędzia, broń, nóż, będzie mógł podjąć działania w celu ich odebrania i zabezpieczenia jako dowód w sprawie oraz w celu ochrony przed narażeniem siebie i innych osób na niebezpieczeństwo użycia, np. tej broni – twierdzi Piotr Rogiński.
Dodatkowe środki przymusu bezpośredniego
W nowych przepisach znalazły się 2 dodatkowe środki przymusu:
1) konie służbowe oraz
2) przedmioty oznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, czyli tzw. paralizatory, na które nie jest wymagane pozwolenie na broń.
Konie będą mogły być wykorzystywane podczas pilnowania porządku w trudno dostępnych dla innych środków transportu miejscach, np. w parkach czy lasach miejskich.
Umożliwienie strażnikom korzystania z paralizatorów zwiększy ich bezpieczeństwo, gdyż stosowanie tego środka przymusu bezpośredniego nie wymaga bezpośredniego kontaktu fizycznego między strażnikiem a osobą obezwładnianą.
– Wprowadzanie proponowanych zmian spowoduje m.in. odciążenie sądów i ograniczenie zaangażowania Policji w sytuacjach, gdy strażnicy sami będą mogli prowadzić dalsze czynności, np. sprawdzenie dokumentów sprawców wykroczeń, którzy niejednokrotnie wprowadzają w błąd funkcjonariuszy, nie okazują dokumentów lub podają fałszywe dane – przekonuje Mirosław Dąbrowski, Komendant Staży Miejskiej w Kędzierzynie-Koźlu. – Dzięki poszerzonym uprawnieniom straże będą skuteczniejsze – podsumowuje.
Możliwość, a nie przymus
Zapisy nowelizacji ustawy o strażach gminnych mają walor fakultatywny, gdyż straże gminne będą mogły, a nie musiały kupować koni czy dodatkowego sprzętu.
– Proponowane zmiany ustawy nie wymuszą na straży miejskiej zakupu nowego sprzętu – informuje Ryszard Podgórny, Komendant Straży Miejskiej w Nowej Soli. – Dlatego nie przewiduję zakupu paralizatorów elektrycznych, gdyż w moim odczuciu nie są one potrzebne. W związku z tym nie będziemy organizować też dodatkowych szkoleń z tego zakresu.
Szkolenia dla funkcjonariuszy z wykorzystania nowych środków przymusu będą odbywać się natomiast w Zabrzu. Nie wiąże się to z dodatkowymi kosztami dzięki zaangażowaniu trenerów wewnętrznych.
– Praktykujemy prowadzenie szkoleń wewnętrznych dla funkcjonariuszy, w przypadku wejścia jakichkolwiek zmian w obowiązujących przepisach prawa – tłumaczy Mirosława Czubała-Uziel, Zastępca Komendanta Straży Miejskiej w Zabrzu. – Mamy wykwalifikowanych prawników przygotowanych do szkolenia w zakresie zwiększenia kompetencji do przeprowadzania np. „kontroli osobistej” oraz współpracujemy z Policją. Taki system pozwala na prowadzenie szkoleń bez ponoszenia jakichkolwiek kosztów.
STRAŻNICY BEZ WCZEŚNIEJSZYCH EMERYTUR
W ustawie o strażach gminnych nie znalazły się korzystne dla strażników regulacje dotyczące przywilejów emerytalno-rentowych, które miałyby być takie same, jak policyjne, czyli nabycie prawa do emerytury i renty policyjnej oraz prawa do emerytury po 25 latach pracy.
Anna Rubinkowska
Podstawy prawne:
• Ustawa z 22 maja 2009 r. o zmianie ustawy o strażach gminnych, ustawy o Policji oraz ustawy – Prawo o ruchu drogowym (http://orka.sejm.gov.pl/proc6.nsf/ustawy/530_u.htm) – czeka na publikację w Dzienniku Ustaw
• Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (Dz.U. nr 123, poz. 779; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. nr 223, poz. 1458)
KOMENTARZ
Nowe przepisy usprawnią pracę strażników
LECH SZCZEPAŃSKI,
Zastępca Komendanta Straży Miejskiej w Bydgoszczy
– Żeby skutecznie i bezpiecznie realizować nowe zadania i uprawnienia, jak np. doprowadzenie osób nietrzeźwych do izb wytrzeźwień oraz prawo do ujmowania osób stwarzających bezpośrednie zagrożenia dla życia i zdrowia ludzkiego, niezbędne jest uprawnienie strażnika do kontroli osobistej i przeglądania podręcznych przedmiotów i bagaży tych osób. Brak tego uprawnienia stwarza realne zagrożenie dla życia i zdrowia strażnika oraz innych osób.
Podobnie wygląda sytuacja ze środkiem przymusu bezpośredniego, tzw. paralizatora, na który nie jest wymagane pozwolenie na broń. Konsekwencją przyznania strażnikom prawa stosowania paralizatorów będzie z pewnością konieczność sfinansowania zakupu tych urządzeń oraz przeszkolenia strażników, którzy będą w nie wyposażeni. Skala wydatków zależy od liczby zakupionych urządzeń oraz liczby strażników w nie wyposażonych.
Bardzo istotna jest zmiana przepisu art. 24 pkt 7 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych, który w szczególny sposób dyskryminował strażników miejskich i gminnych. Obecnie strażnikiem miejskim nie może być osoba karana sądownie. W konsekwencji strażnik, który dopuścił się wykroczenia, musi się liczyć z wypowiedzeniem umowy o pracę. Nowy kształt tego przepisu określa, że, podobnie jak w przypadku innych służb mundurowych, strażnikiem nie będzie mogła być osoba skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo.
Nowelizacja ustawy o strażach gminnych budzi w środowisku strażników gminnych duży niedosyt, gdyż nie uwzględnia ich propozycji dotyczących uprawnień emerytalnych. Pominięcie tego postulatu będzie w przyszłości rzutowało negatywnie na sprawność tej formacji oraz na dalszy jej rozwój.
Notowała Małgorzata Rajan