Rozwój transportu publicznego na terenie miasta albo dowóz dzieci do gminnej szkoły to jedne z głównych obowiązków samorządu. Jeżeli w kasie gminnej jest za mało środków na modernizację i rozwój środków transportu, to gmina może ubiegać się o dotacje z kilku unijnych programów pomocowych.
Największym programem, w ramach którego można pozyskać środki unijne na przedsięwzięcia związane z transportem jest Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ). Jednak w ramach tego programu preferowane są projekty o wyższych kosztach kwalifikowanych, powyżej kilku milionów złotych. Ponadto projekt zgłaszany do konkursu w ramach PO IiŚ powinien mieć znaczenie ponadregionalne.
Gminy, które chcą rozwinąć albo zbudować od początku nowoczesną sieć połączeń transportu publicznego, np. o znaczeniu lokalnym i o kosztach kwalifikowanych na poziomie kilku milionów złotych, powinny przede wszystkim składać wnioski w ramach regionalnych programów operacyjnych (RPO).
Dodatkowo jednostki samorządu terytorialnego z pięciu województw wschodnich: podlaskiego, lubelskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i mazursko-warmińskiego mogą otrzymać wsparcie w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW).
Wnioskodawcy muszą wziąć pod uwagę, by ich projekty miały charakter proekologiczny. To oznacza, że środki ze wszystkich wymienionych programów pomocowych będą przyznawane na zakup środków transportu przyjaznych środowisku, czyli np. zasilanych elektrycznie albo wykorzystujących paliwa ekologiczne.
W okresie aplikacji o pomoc unijną w latach 2007-2013, jednostki samorządu terytorialnego, w niektórych przypadkach mają szanse otrzymać wsparcie w formie zaliczki na ponoszone w przyszłości koszty. Niestety, nie wszystkie unijne pomocowe programy operacyjne przewidują udzielanie dofinansowania realizacji projektów w tej formie. W przypadku niewielkich kosztowo przedsięwzięć, o które gminy będą się starać w ramach RPO, nie wszystkie programy i priorytety oraz działania tych programów przewidują udzielanie pomocy w formie zaliczki. Udzielanie zaliczki nie przewiduje Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. Program ten jest adresowany do gmin wiejskich, które nie zawsze mają środki nie tylko na udział własny, ale również na pokrycie kosztów inwestycji realizowanych w ramach tego programu. Udzielenie zaliczki bądź brak takiej możliwości jest przedstawiony w opisie każdego działania i priorytetu zarówno w RPO, jak i w innych programach operacyjnych.
Przygotowanie projektu
W większości przypadków projekty z gmin będą oceniane na zasadzie konkursowej. Będą przydzielane punkty za poszczególne elementy wniosku. Suma przyznanych punktów zadecyduje o otrzymaniu dotacji. Opis programu nie zawsze jest napisany precyzyjnym językiem. Na jego analizę należy poświęcić sporo czasu. Przy każdym z opisów unijnych programów operacyjnych jest wiele wskazówek dla beneficjentów. Trzeba uważnie przestudiować wszystkie załączone do opisu programu operacyjnego dokumenty strategiczne, wytyczne Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.
Zakupiony środek transportu zbiorowego, stworzony system transportu publicznego czy ścieżka rowerowa musi służyć rozwojowi lokalnemu lub regionalnemu. Określony projekt musi przyczynić się do wzrostu konkurencyjności miejscowości. Ponadto musi mieć charakter proekologiczny. Dobrze, gdy przyczyni się do zmniejszenia natężenia ruchu motoryzacyjnego.
Jeżeli gmina ma zamiar korzystać z usług firmy zewnętrznej przy tworzeniu projektu technicznego, opracowaniu specyfikacji istotnych warunków zamówienia i innych dokumentów potrzebnych do wniosku o dotację unijną, to w takim wypadku firmę konsultingową należy wyłonić w drodze przetargu. Korzystanie z opracowań i usług dobrej firmy konsultingowej nie gwarantuje jeszcze otrzymania wsparcia unijnego. Dla instytucji zarządzającej danym programem lub dla komisji oceniającej wniosek nie jest istotne, kto wypełnił wniosek i kto stworzył projekt. To dla gminy jest istotne, by projekt był dobry. Dlatego zarząd gminy i urzędnicy powinni brać czynny udział w pracach nad projektem. Projekt i jego realizacja jest dla ludzi, więc należy go konsultować na każdym etapie z jak najszerszym gronem mieszkańców. Przede wszystkim z liderami społecznymi. Liderzy społeczni, lokalne grupy społeczne, partnerzy gospodarczy powinni brać udział w opracowaniu projektu.
Na terenach wiejskich
Gminy wiejskie i miejsko-wiejskie będą mogły pozyskać pomoc unijną na zakup i modernizację środków transportu publicznego z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), w ramach działania - Odnowa i rozwój wsi.
Wspierane będą projekty modernizacji i rozbudowy dworców komunikacji publicznej, rozbudowa sieci połączeń z ośrodkami miejskimi. Dotacje będą udzielane na projekty o charakterze proekologicznym. Gminy będą mogły kupić autobusy do bezpiecznego przewozu dzieci do szkół.
Projekt, o którym mowa, musi być realizowany w miejscowościach liczących nie więcej niż 5 tys. mieszkańców. Projekt nie może mieć charakteru komercyjnego. Pomoc ma formę refundacji poniesionych kosztów. Nie przewiduje się w tym przypadku wypłaty zaliczki na pokrycie przyszłych kosztów. Maksymalna wysokość pomocy na realizację projektów w jednej miejscowości wynosi 500 tys. zł. Nie może ona być niższa niż 25 tys. zł. We wszystkich przypadkach maksymalny poziom pomocy wynosi 75 proc. kosztów projektu inwestycyjnego. Pomoc jest adresowana do gmin wiejskich i miejsko-wiejskich z całego kraju. Jeżeli gmina wiejska chce zrealizować projekt o wartości powyżej 500 tys. zł, to władze samorządowe muszą się starać o wsparcie w ramach właściwego terytorialnie RPO.
W ramach PROW istnieje możliwość dofinansowania tzw. małych projektów, o wartości do 25 tys. zł, w ramach tzw. osi LEADER. Może to być budowa np. ścieżki rowerowej z oznakowaniem lub zakup środka transportu, np. dla zespołu ludowego albo lokalnego zespołu sportowego. Budowa ścieżki rowerowej powinna mieć znaczenie turystyczne. Ścieżka powinna być często wykorzystywana przez miejscową społeczność lokalną.
Pomoc unijna adresowana jest do gmin położonych również na terenie Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. W tym przypadku przy rozpatrywaniu wniosków pod uwagę będą brane elementy proekologiczne projektu oraz zrównoważony rozwój tych obszarów, co ma przyczynić się do rozwoju tzw. turystyki przyrodniczej.
Wsparcie z regionu
W każdym z 16 RPO jest priorytet, w ramach którego samorządy gminne, powiatowe lub związki gmin będą mogły otrzymać wsparcie finansowe na rozwój infrastruktury transportowej czy rozwój systemów transportu publicznego. W ramach tych działań i priorytetów wsparcie można otrzymać na zakup energooszczędnych środków transportu, budowę i rozbudowę linii transportu zbiorowego, czyli np. budowę i modernizację linii tramwajowych albo trolejbusowych, zakup autobusów do przewozu osób do miasta wojewódzkiego.
Zakupione w drodze przetargu publicznego środki transportu muszą posiadać cechy proekologiczne.
Wielkość pomocy jest podobna jak w innych unijnych programach pomocowych. Programy regionalne mają swoją autonomię, swoje zasady i warunki udzielania wsparcia. Niektóre z nich przewidują możliwość wypłaty zaliczki jako jednej z form dofinansowania realizacji projektów z zakresu transportu zbiorowego.
Projekt inwestycyjny, którego przedmiotem jest transport publiczny albo infrastruktura transportowa, który jednostka samorządowa będzie chciała dofinansować w ramach jednego z RPO, powinien mieć charakter lokalny lub regionalny. Koszty kwalifikowane takiego projektu powinny wynosić nie więcej niż kilka milionów złotych. Każdy z RPO określa dolny i górny limit procentowy i kwotowy wsparcia w formie dotacji. W zasadzie nie jest to więcej niż 85 proc. kosztów inwestycyjnych, które mogą być refinansowane.
Priorytetowo będą oceniane projekty, dotyczące np. rozwoju szynowego transportu zbiorowego, albo zakup autobusu zwykłego do przewozu osób przez kilka gmin w ramach związku międzygminnego. Dość często przy aplikowaniu o pomoc unijną w obecnych programach pomocowych doceniane będą dwa podstawowe elementy wniosku: energooszczędność projektu i proekologiczny jego charakter. W RPO będzie się zwracać uwagę (podobnie jak w PROW) na rozwój lokalny i korzyści, jakie otrzymają bezpośredni beneficjenci, czyli mieszkańcy gminy lub powiatu ze zrealizowanego przedsięwzięcia.
5 ETAPÓW OTRZYMANIA DOFINANSOWANIA
1 Analiza potrzeb
Przed stworzeniem projektu należy przeanalizować, jakie są potrzeby gminy w zakresie transportu publicznego. Czy należy inwestycję realizować samodzielnie, a może wraz z gminami sąsiednimi.
2 Analiza opisu programu
Należy dokładnie przestudiować program operacyjny, z którego ma pochodzić dofinansowanie. Każdy projekt musi być wpisany w konkretne działanie, konkretny priorytet i program operacyjny.
3 Analiza innych dokumentów programu
Obok opisu samego programu operacyjnego (www.funduszestrukturalne.gov.pl) trzeba się zapoznać z innymi dokumentami, jak np.:
• Zalecenia dla beneficjentów funduszy unijnych,
• Opis studium wykonalności,
• Dokumenty strategiczne,
• Wniosek o dofinansowanie (wzór),
• Umowa o dofinansowanie (wzór),
• Wytyczne, w tym w szczególności wytyczne w zakresie kwalifikowalności wydatków, w zakresie sprawozdawczości i w zakresie kontroli realizacji projektu.
4 Projekt i wniosek
Dokumenty muszą być precyzyjne i czytelne. W miarę możliwości projekt trzeba stworzyć we współpracy z ekspertami od transportu publicznego. Wniosek należy wypełnić na podstawie znajomości projektu oraz opisu danego programu operacyjnego i innych dokumentów programu.
5 Dotacje
Wsparcie nie jest automatycznie udzielane po zaakceptowaniu wniosku o dofinansowanie. Jeszcze przed realizacją projektu, jak i w trakcie realizacji będą stosowane kontrole zaangażowania się beneficjenta w przedsięwzięcie. Brak zaangażowania w opinii członków zespołu kontrolnego może skutkować odebraniem pomocy i wezwaniem do zwrotu już udzielonego dofinansowania.
Wsparcie samorządów wschodnich
Dużo uwagi poświecono transportowi i infrastrukturze transportowej w Programie Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej. Po lekturze opisu tego programu wiele wskazuje, że transport zbiorowy to jeden z podstawowych priorytetów PO RPW.
Jednostki samorządu terytorialnego będą mogły otrzymać wsparcie finansowe w ramach trzech działań:
• III. 1 - Systemy miejskiego transportu zbiorowego,
• IV.1 - Infrastruktura drogowa,
• V.2 - Trasy rowerowe.
Celem tego programu jest przede wszystkim wyrównywanie poziomu rozwoju województw wschodnich z resztą kraju oraz wzrost ich konkurencyjności. Realizacja projektów w ramach dwu pierwszych działań ma przyczynić się do rozwoju transportu publicznego przynajmniej do poziomu, jaki jest na pozostałych obszarach kraju. Dotacje będą przyznawane szczególnie na modernizację i rozwój transportu przyjaznego środowisku.
Maksymalna wielkość dotacji może wynieść 85 proc. kosztów kwalifikowanych. Priorytetowo zostaną ocenione wnioski dotyczące budowy, modernizacji i rozbudowy transportu szynowego. A więc wspierane będą projekty budowy tras tramwajowych, trolejbusowych oraz systemu zbiorowego transportu samochodowego. W szczególności wsparcie otrzymają projekty przyczyniające się do zmniejszenia natężenia ruchu motoryzacyjnego. We wszystkich przypadkach będzie zwracana uwaga na ekologię.
W działaniu o nazwie - Systemy miejskiego transportu zbiorowego wspierane będą głównie przedsięwzięcia w miastach wojewódzkich.
W ramach działania - Trasy rowerowe, gminy mogą otrzymać dotacje na budowę ścieżek do jazdy rowerem, zarówno na terenie miejskim, jak i na szlakach turystycznych, w ciekawych przyrodniczo miejscach. Ma to być element rozwoju potencjału opartego o warunki naturalne. Wraz z budową tras rowerowych wspierane będą projekty czynnej turystyki przyrodniczej.
Większe projekty
Wsparcie w ramach programu krajowego PO IiŚ będzie udzielane w ramach dwu priorytetów:
• VII - Transport przyjazny środowisku. W tym priorytecie na projekty zaplanowano wydać ponad 12 mld euro
• VIII - Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe. Budżet tego priorytetu wynosi blisko 3 mld euro.
W obu priorytetach przewidziano możliwość pozyskania dotacji w ramach wypłaty zaliczek na poczet ponoszonych kosztów. Wielkość wsparcia w niektórych przypadkach może sięgać 85 proc. wartości kosztów kwalifikowanych.
W ramach VII priorytetu wspierane będą przede wszystkim projekty zwiększające udział przyjaznych środowisku, środków transportu w przewozie osób i towarów. Wspierane będą wszelkiego rodzaju przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu transportu zbiorowego przyczyniające się do redukcji zatłoczenia motoryzacyjnego w ośrodkach miejskich. Nie dotyczy to tylko wielkich miast.
W obszarze transportu publicznego wspierane będą projekty rozbudowy sieci szynowych, czyli m.in.:
• szybkiej kolei miejskiej,
• linii tramwajowych,
• linii trolejbusowych, a także:
- zakup i modernizacja taboru autobusowego i tramwajowego,
- budowa i rozbudowa stacji i węzłów przesiadkowych ze szczególnym uwzględnieniem ich integracji z innymi gałęziami transportu, dotyczy to m.in. dogodnych przesiadek w ośrodkach miejskich.
będą wszelkiego rodzaju przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu transportu zbiorowego przyczyniające się do redukcji zatłoczenia motoryzacyjnego w ośrodkach miejskich. Nie dotyczy to tylko wielkich miast.
W obszarze transportu publicznego wspierane będą projekty rozbudowy sieci szynowych, czyli m.in.:
• szybkiej kolei miejskiej,
• linii tramwajowych,
• linii trolejbusowych, a także:
- zakup i modernizacja taboru autobusowego i tramwajowego,
- budowa i rozbudowa stacji i węzłów przesiadkowych ze szczególnym uwzględnieniem ich integracji z innymi gałęziami transportu, dotyczy to m.in. dogodnych przesiadek w ośrodkach miejskich.
Gminy będą mogły otrzymać dotacje na modernizację, remonty i rozbudowę dworców kolejowych, w szczególności tych zaniedbanych albo zapomnianych. Wspierane będą projekty związane z kolejowymi przewozami regionalnymi. Ta forma pomocy będzie kierowana do związków międzygminnych, powiatów i samorządów wojewódzkich. Wspierana będzie konkurencyjność przewozów kolejowych i polepszenie jakości ich usług. Oferowana będzie pomoc na wznowienie przewozu nowoczesnymi środkami transportu szynowego na szlakach kolejowych, gdzie zlikwidowano przed laty przewozy pasażerskie. Oczywiście projekt inwestycyjny musi posiadać co najmniej trzy cechy wspólne. Musi mieć ekonomiczne uzasadnienie, tzn. że dla gminy lub związku gminnego tak reaktywowany szlak przewozu osobowego nie będzie obciążeniem finansowym. Drugi warunek to cechy prorozwojowe regionu i tworzenie nowych miejsc pracy. Trzeci to ekologiczny charakter przedsięwzięcia.
Dotacje będą udzielane także na rozwój transportu w ramach żeglugi śródlądowej. Z tego powodu, szanse na rozwój także turystyczny i gospodarczy będą miały gminy położone m.in. na terenie Warmii i Mazur oraz przy spławnych żeglugowo rzekach (m.in. Wisła, Odra, Biebrza, częściowo Narew).
Natomiast w ramach VIII priorytetu wspierane będą projekty zwiększające bezpieczeństwo w ruchu drogowym oraz usprawnienia w zarządzaniu ruchem. Dotacje będą udzielane na wyposażenie dróg w urządzenia zwiększające bezpieczeństwo ruchu i specjalne oznakowanie przestrzegające kierowców przed grożącymi niebezpieczeństwami. W ramach tego priorytetu będzie można otrzymać pomoc również na podniesienie standardu dróg zwiększające ich przepustowość oraz skracanie czasu przejazdu z jednej miejscowości do drugiej.
WAŻNE ADRESY INTERNETOWE
www.funduszestrukturalne.gov.pl - opisy wszystkich krajowych programów operacyjnych oprócz PROW oraz linki do wszystkich RPO,
www.mi.gov.pl - Ministerstwo Infrastruktury,
www. mrr.gov.pl - Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,
www.pois.gov.pl - strona internetowa PO IiŚ,
www.cupt.gov.pl - Centrum Unijnych Projektów Transportowych.
PRZYKŁAD
ZAKUP AUTOBUSÓW SZYNOWYCH
Za ponad 5,4 mln zł marszałek województwa warmińsko-mazurskiego zakupił dwa autobusy szynowe do przewozu osób. Dofinansowanie unijne wyniosło ponad 2,7 mln zł. Celem bezpośrednim projektu jest poprawa warunków przejazdów pasażerów transportem kolejowym między Olsztynem a Braniewem. Zwiększy się również komfort podróży oraz zredukowana zostanie szkodliwość oddziaływania transportu na środowisko. Utrzymane zostaną stałe miejsca pracy i stworzone zostaną nowe etaty pracownicze.
PRZYKŁAD
KŁADKA ROWEROWA
W gminie Pieńsk (Dolnośląskie) zbudowano za ponad 1,4 mln zł kładkę rowerowo-pieszą ruchu turystycznego pomiędzy Pieńskiem a Deschka (Niemcy). Dofinansowanie unijne wyniosło ponad 1 mln zł. Wybudowana kładka jest o długości 97 m i szerokości 3,5 m. Szacunkowo z kładki korzystać będzie 54 tys. osób rocznie - rowerzystów i pieszych.
PRZYKŁAD
ZAKUP AUTOBUSÓW Z PROW
Gmina wiejska za unijne dofinansowanie może kupić autobus do przewozu dzieci do szkoły gminnej z kilku okolicznych sołectw. Autobus w okresie wolnym od nauki będzie mógł służył także do przewozu lokalnego zespołu sportowego na rozgrywki międzygminne lub inne. Gmina może się starać o wsparcie w ramach działania Odnowa i rozwój wsi.
ZAMÓWIENIA PUBLICZNE
Wydane zostały tzw. Zalecenia dla beneficjentów funduszy unijnych dotyczących ustawy Prawo zamówień publicznych. Publikacja jest zamieszczona na stronach internetowych: www.funduszestrukturalne.gov.pl. Znajdują się tam wskazówki, w jaki sposób stosować obecnie obowiązujące prawo w tym zakresie, by działać zgodnie z prawem unijnym. UE miała kilka zastrzeżeń do polskiej ustawy. Obecnie trwają prace legislacyjne nad zmianą ustawy. Do chwili wejścia w życie nowych przepisów beneficjenci powinni organizować przetargi publiczne, m.in. na podstawie tych zaleceń.
ANDRZEJ OKRASIŃSKI
andrzej.okrasinski@infor.pl