ORZECZENIE
Zgodnie z konstytucją dopuszczalne jest wywłaszczenie określonej nieruchomości jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Jeśli cel publiczny, wskazany w decyzji o wywłaszczeniu, ustanie, wywłaszczony podmiot ma prawo żądania zwrotu nieruchomości. Nowelizacja ustawy o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2004 r. nr 141, poz. 1492 ze zm.), która weszła w życie we wrześniu 2004 r., wyłączyła możliwość żądania zwrotu wywłaszczonego prawa użytkowania wieczystego.
Zaskarżenie przepisów do TK
Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał wczoraj połączone wnioski prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego i rzecznika praw obywatelskich dotyczące zwrotu wywłaszczonej nieruchomości. Skarżący kwestionowali przepisy nowelizacji ustawy o gospodarce nieruchomościami, które wyłączyły możliwość żądania zwrotu wywłaszczonego prawa użytkowania wieczystego.
Zdaniem wnioskodawców nowelizacja naruszyła konstytucyjne prawo żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, która stała się zbędna na cel określony w decyzji. Inny kwestionowany przepis stanowi, że jeżeli cel wywłaszczenia został zrealizowany tylko na części wywłaszczonej nieruchomości, zwrotowi podlega pozostała część, pod warunkiem że istnieje możliwość jej zagospodarowania zgodnie z planem miejscowym (w przypadku braku planu miejscowego, zgodnie z ustaleniami decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowaniu terenu) albo przylega ona do nieruchomości stanowiącej własność osoby wnioskującej o zwrot.
Kolejna zmiana wprowadzona nowelizacją wyklucza możliwość zwrotu wywłaszczonych nieruchomości, które przed styczniem 1998 r. wykorzystano na inny cel niż wskazany w decyzji wywłaszczeniowej. Przepis stosuje się także do postępowań o zwrot wywłaszczonych nieruchomości wszczętych i niezakończonych do dnia wejścia w życie nowelizacji.
W ocenie RPO nie wystąpiły żadne szczególne okoliczności uzasadniające zastosowanie bezpośredniego działania nowej ustawy. Ustawodawca może korzystać z zasady bezpośredniego działania prawa jedynie w przypadku, gdy przemawia za tym ważny interes publiczny.
Wyrok o niekonstytucyjności
Trybunał Konstytucyjny uznał, że zakwestionowane przez RPO oraz prezesa NSA przepisy są niezgodne z konstytucją. Sędziowie podkreślili, że zasada zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, jeżeli nieruchomość nie została użyta na cel publiczny, który był powodem wywłaszczenia, ma rangę konstytucyjną. Obejmuje zatem nie tylko restytucję prawa własności, ale również prawa użytkowania wieczystego, a także ograniczonych praw rzeczowych.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził naruszenie zasady równości poprzez nieuzasadnione zróżnicowanie sytuacji byłych właścicieli (użytkowników wieczystych i in.) w zależności od tego, czy cel wywłaszczenia zrealizowano na całej nieruchomości czy też jedynie na jej części. Trybunał przypomniał, że wywłaszczenie powinno być stosowane tylko w koniecznych przypadkach. Kwestionowany przepis stworzył natomiast sytuację, w której wyjątkowy charakter wywłaszczenia w szczególności przesłanka niemożności realizacji danego celu publicznego za pomocą innych środków prawnych, traci znaczenie. Sędziowie TK podzielili także stanowisko RPO odnośnie do braku zaistnienia szczególnych okoliczności, które uzasadniałyby skorzystanie z zasady bezpośredniego działania nowego prawa.
WYROK KORZYSTNY DLA WYWŁASZCZONYCH
Przed sądami administracyjnymi w całej Polsce toczy się wiele postępowań związanych ze zwrotem nieruchomości wywłaszczonych. Dzięki wczorajszemu orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego osoby toczące spory przed sądami mogą oczekiwać korzystnego dla siebie rozstrzygnięcia powołując się na treść wyroku TK.
Sygn. akt K 6/05
Katarzyna Rychter
katarzyna.rychter@infor.pl