Zasady i tryb przyznawania dodatków reguluje ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Ustawa). Możliwość uzyskania dodatku zależy od dochodów gospodarstwa domowego, liczby członków tego gospodarstwa oraz powierzchni użytkowej zajmowanego przez nich lokalu.
Zgodnie z art. 2 ust. 1 Ustawy, dodatek mieszkaniowy co do zasady przysługuje osobom posiadającym tytuł prawny do lokalu mieszkalnego. Tytułem prawnym może być prawo własności lokalu lub budynku, w którym ten się znajduje, spółdzielcze prawo do lokalu, umowa najmu, podnajmu lub jakikolwiek inny tytuł (np. umowa użyczenia), o ile osoba, której on przysługuje ponosi wydatki związane z zajmowaniem lokalu. Osobom zajmującym lokal bez tytułu prawnego dodatek przysługuje, jeżeli prawomocnym wyrokiem eksmisyjnym sąd przyznał im prawo do lokalu zamiennego lub socjalnego, zaś na zrealizowanie tego prawa oczekują w lokalu, do którego nie mają tytułu. Jak podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny, wyrok ten musi być prawomocny w dniu orzekania o dodatku.
6 miesięcy dodatku za 3 miesiące niskich dochodów
Z art. 3 ust. 1 Ustawy wynika, że możliwość uzyskania dodatku mieszkaniowego zależy od kwoty średniego miesięcznego dochodu, przypadającego na jednego członka gospodarstwa domowego, w okresie 3 miesięcy przed złożeniem wniosku o dodatek. Dodatek przysługuje, jeśli kwota ta w gospodarstwie jednoosobowym nie przekracza 175 % najniższej emerytury, a w gospodarstwie wieloosobowym 125%. W przypadku gdy kwota średniego miesięcznego dochodu na członka gospodarstwa domowego jest wyższa, ale kwota nadwyżki nie przekracza wysokości dodatku, dodatek przyznaje się w wysokości pomniejszonej o tę kwotę.
Pojęcie dochodu zdefiniowano w art. 3 ust. 3 Ustawy, jako wszelkie przychody po odliczeniu kosztów ich uzyskania oraz po odliczeniu składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz chorobowe (chyba że zostały już zaliczone do kosztów uzyskania przychodu). Przepis ten zawiera zamknięty katalog świadczeń, których nie wlicza się do dochodu. Należą do nich m.in. jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka czy zasiłki pielęgnacyjne.
Co istotne, z punktu widzenia Ustawy nie ma znaczenia, czy po przyznaniu dodatku mieszkaniowego dochód gospodarstwa domowego wnioskodawcy zwiększy się czy też pozostanie niezmieniony. Okoliczności te nie wpłyną na wysokość przyznanego już dodatku (art. 7 ust. 10 Ustawy). Biorąc pod uwagę, że dodatek przyznaje się na okres 6 miesięcy, może się zdarzyć, że w tym okresie wnioskodawca będzie otrzymywał dodatek, osiągając wyższe dochody niż uprawniające do jego przyznania.
Czytaj także: Zwrot bonifikaty udzielonej na zakup nieruchomości>>
Ważny dochód, nie majątek
Należy zauważyć, że o ile Ustawa uzależnia prawo do dodatku od niskich dochodów osiąganych przez gospodarstwo domowe wnioskodawcy, o tyle nie wymaga się aby wnioskodawca był osobą niemajętną. Zwrócił na to uwagę Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 7 lutego 2008 r. (I OSK 805/07), w którym wskazał, że Ustawa umożliwia otrzymanie dodatku przez osoby mogące uchodzić za majętne, np. przez właścicieli domów jednorodzinnych czy lokali mieszkalnych stanowiących odrębne nieruchomości - mających często znaczną wartość - jeśli wykażą, że ich dochody odpowiadają kryteriom ustalonym Ustawie. Decydujące znaczenie ma bowiem nie tyle sam stan majątkowy osoby ubiegającej się o przyznanie jej dodatku, co uzyskiwany przez gospodarstwo domowe dochód. Tylko w sytuacji gdy istnieje rażąca, oczywista dysproporcja pomiędzy osiąganymi przez wnioskodawcę niskimi dochodami a jego rzeczywistym stanem majątkowym, wolno odmówić przyznania dodatku (art. 7 ust. 1 pkt 3 Ustawy). W ocenie sądów administracyjnych, nie jest przeszkodą do uzyskania dodatku okoliczność, iż wnioskodawca posiada samochód czy sprzęt RTV i AGD, bo co do zasady przedmioty te nie są towarami luksusowymi, a ich posiadanie nie wykracza poza standard majątkowy osiągalny dla przeciętnego człowieka.
Kogo stać na duże mieszkanie, nie dostanie dodatku
Ustawa uzależnia możliwość uzyskania dodatku mieszkaniowego od tzw. normatywnej powierzchni lokalu. Powierzchnia ta dla jednej osoby wynosi 35 m2 powierzchni użytkowej lokalu, a dla każdego kolejnego członka gospodarstwa domowego zwiększa się ją o 5 m2. Jeśli powierzchnia użytkowa lokalu przekroczy 30 % powierzchni normatywnej (ewentualnie 50% gdy udział pokoi i kuchni w powierzchni użytkowej nie przekracza jej 60%), dodatek mieszkaniowy nie przysługuje (art. 5 ust. 5 Ustawy).
Czytaj także: Podział nieruchomości: dopuszczalność i sposób przeprowadzenia>>
Kto jest członkiem gospodarstwa domowego?
Jak wynika z powyższych rozważań, kluczowe znaczenie dla przyznania dodatku mieszkaniowego ma liczba członków gospodarstwa domowego, bo to oni osiągają dochód stanowiący podstawowe kryterium udzielenia dodatku. Zgodnie z definicją zawartą w art. 4 Ustawy przez gospodarstwo domowe rozumie się gospodarstwo prowadzone przez osobę ubiegającą się o dodatek mieszkaniowy samodzielnie zajmującą lokal, albo gospodarstwo prowadzone przez tę osobę wspólnie z małżonkiem i innymi osobami stale z nią zamieszkującymi i gospodarującymi, które swoje prawa do zamieszkiwania w lokalu wywodzą z prawa tej osoby.
Sądy administracyjne dość liberalnie odnoszą się do wymogu stałego zamieszkania i gospodarowania w lokalu przez członków gospodarstwa domowego. Przyjmuje się np., że członkiem gospodarstwa domowego jest osoba studiująca poza miejscem zamieszkania, zamieszkująca w domu studenckim, a także osoba pozbawiona wolności, przebywająca w zakładzie karnym. W opinii sądów, aby „stale” zamieszkiwać i gospodarować w lokalu niekoniecznie trzeba w tym lokalu przebywać nieprzerwanie. Wystarczy, że w lokalu mieści się „stałe centrum życiowe” danej osoby.
Agata Legat jest prawnikiem w Kancelarii
Dr Krystian Ziemski & Partners
Kancelaria Prawna w Poznaniu