Przebieg postępowania dyscyplinarnego reguluje rozporządzenie z 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (DzU nr 15, poz. 64). Akt ten nadal obowiązuje z uwagi na to, że nie wydano nowych przepisów wykonawczych w tym zakresie. Pełną treść rozporządzenia znajdą Państwo na stronie www.mp.infor.pl.
Odpowiedzialność dyscyplinarna grozi tym nauczycielom, którzy dopuścili się czynu naruszającego godność ich zawodu lub nie wykonują swoich obowiązków. Dotychczas odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegali wyłącznie nauczyciele mianowani i dyplomowani. Od 1 września br. podstawa zatrudnienia nie ma znaczenia. Do odpowiedzialności dyscyplinarnej może zostać pociągnięty każdy nauczyciel.
Zawód nauczyciela to nie tylko nauczanie, wychowywanie dzieci i młodzieży, ale także kształtowanie ich postaw moralnych i obywatelskich. Nauczyciel ma obowiązek rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą. Musi dążyć do własnego rozwoju osobowego oraz wspierać każdego ucznia w jego rozwoju. Obowiązkiem nauczyciela jest kształcenie i wychowywanie młodzieży według zasad określonych w art. 6 Karty Nauczyciela, m.in. w umiłowaniu ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i w poszanowaniu odmienności innego człowieka.
1. Odpowiedzialność dyscyplinarna i karna
Jeżeli nauczyciel popełni czyn powodujący odpowiedzialność dyscyplinarną, który jest jednocześnie przestępstwem w świetle przepisów Kodeksu karnego, podlega zarówno karze dyscyplinarnej, jak i karze przewidzianej w Kodeksie karnym. Tak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z 11 maja 2001 r. (sygn. akt III SZ 2/00), w którym stwierdził, że nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia obowiązkom lub godności zawodu niezależnie od odpowiedzialności karnej.
2. Komisja dyscyplinarna
Postępowanie dyscyplinarne w stosunku do nauczyciela przeprowadzają komisje dyscyplinarne:
• działające w I instancji przy wojewodach; są to komisje obejmujące działaniem nauczycieli wszystkich szkół na terenie województwa,
• działające w II instancji – tj. komisja dyscyplinarna przy Ministrze Edukacji Narodowej i Sportu, a w sprawach dyscyplinarnych nauczycieli szkół artystycznych komisja działająca przy Ministrze Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego.
Kadencja komisji dyscyplinarnych trwa 4 lata. Na członków komisji dyscyplinarnych powoływani są nauczyciele mianowani lub dyplomowani. Członkiem może być również nauczyciel zatrudniony w urzędzie organu administracji rządowej na stanowisku wymagającym kwalifikacji pedagogicznych. Organ administracji państwowej, przy którym została powołana komisja, wyznacza dla każdej komisji dyscyplinarnej rzecznika dyscyplinarnego oraz odpowiednią liczbę jego zastępców z grona podległych sobie pracowników.
3. Przebieg postępowania dyscyplinarnego
Komisja dyscyplinarna wszczyna postępowanie dyscyplinarne na wniosek rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępców wybranych spośród pracowników zatrudnionych, odpowiednio w kuratorium oświaty, Ministerstwie Edukacji Narodowej lub Ministerstwie Kultury i Sztuki.
Karta Nauczyciela w art. 81 określa terminy, w których może być wszczęte postępowanie dyscyplinarne. Postępowania tego nie można wszcząć:
• po upływie 3 miesięcy od dnia uzyskania wiadomości o popełnieniu czynu uzasadniającego nałożenie kary przez właściwy organ administracji państwowej, przy którym została powołana komisja dyscyplinarna lub
• po upływie 3 lat od popełnienia tego czynu.
Gdy czyn popełniony przez nauczyciela jest przestępstwem, okres, w jakim może zostać wszczęte postępowanie dyscyplinarne, nie może być krótszy od okresu przedawnienia ścigania tego przestępstwa.
PRZYKŁAD
Od czasu, gdy nauczyciel dopuścił się czynu podlegającego odpowiedzialności dyscyplinarnej, do momentu, gdy dowiedział się o nim pracodawca nauczyciela, upłynęły 2 lata. Ponieważ od popełnienia tego czynu nie upłynęły jeszcze 3 lata, pracodawca może złożyć wniosek do rzecznika dyscyplinarnego o podjęcie postępowania dyscyplinarnego w ciągu 3 miesięcy od dnia, w którym się o tym dowiedział.
Rozwiązanie stosunku pracy po popełnieniu czynu nie stanowi przeszkody do wszczęcia i prowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz wymierzenia kary dyscyplinarnej.
Komisja przeprowadza rozprawę, na której wysłuchuje rzecznika i obwinionego lub jego obrońcy. Postępowanie dyscyplinarne kończy się wydaniem orzeczenia.
Od prawomocnego orzeczenia komisji odwoławczej strony mogą wnieść odwołanie do sądu apelacyjnego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego (nauczyciela). Na wniesienie odwołania strony mają 14 dni od daty doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Orzeczenie wydane przez sąd apelacyjny jest ostateczne i stronom nie służy prawo wniesienia kasacji.
4. Kary dyscyplinarne
Przepisy ustawy przewidują następujące rodzaje kar dyscyplinarnych:
• naganę z ostrzeżeniem,
• zwolnienie z pracy,
• zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania,
• wydalenie z zawodu nauczycielskiego.
PRZYKŁAD
Po przeprowadzonym przeciwko nauczycielce postępowaniu dyscyplinarnym komisja orzekła karę zwolnienia z pracy. Zgodnie z tą karą nauczycielka zostanie zwolniona z pracy w placówce, w której jest zatrudniona. Będzie jednak mogła podjąć zatrudnienie w innej placówce oświatowej. Gdyby komisja dyscyplinarna orzekła karę wydalenia z zawodu, osoba ta już nigdy nie mogłaby pracować jako nauczyciel.
5. Zatarcie kar dyscyplinarnych
Zatarcie kar dyscyplinarnych – nagany z ostrzeżeniem i zwolnienia z pracy – następuje po upływie 3 lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, jeżeli w tym okresie nie był karany dyscyplinarnie lub sądownie.
Orzeczenie o ukaraniu karą zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania podlega zniszczeniu po upływie 6 lat.
Dyrektor szkoły informuje nauczyciela o zatarciu kary i o zniszczeniu orzeczenia, które było dołączone do akt osobowych. Jeśli to dyrektor szkoły był ukarany, o zatarciu kary informuje go organ prowadzący szkołę (wójt, burmistrz, prezydent miast, starosta, marszałek województwa).
6. Zawieszenie nauczyciela w obowiązkach
Wszczęcie postępowania karnego lub złożenie wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego stanowi podstawę do zawieszenia nauczyciela (dyrektora szkoły) w pełnieniu obowiązków służbowych.
Przepisy Karty Nauczyciela rozróżniają dwa rodzaje zawieszenia:
• obligatoryjne,
• fakultatywne.
Obligatoryjnie odsuwa się nauczyciela lub dyrektora szkoły od prowadzenia zajęć w przypadku jego tymczasowego aresztowania lub pozbawienia wolności w postępowaniu karnym.
Dyrektor może zawiesić nauczyciela w pełnieniu obowiązków, jeśli uzna, że dalsze prowadzenie przez niego zajęć jest niecelowe ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych zarzutów. Dyrektora może zawiesić w pełnieniu obowiązków organ prowadzący szkołę.
WAŻNE!
W uzasadnionych przypadkach zawieszenie w pełnieniu obowiązków może nastąpić przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego.
Zarówno zawieszenie fakultatywne, jak i obligatoryjne nie może być dłuższe niż 6 miesięcy. Termin ten może zostać przedłużony, gdy nie zakończono jeszcze toczącego się przeciwko nauczycielowi postępowania karnego lub dyscyplinarnego, w związku z którym nauczyciel został zawieszony.
W okresie zawieszenia nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie w niższej wysokości. Decyzję w sprawie wysokości zmniejszenia wynagrodzenia podejmuje pracodawca, biorąc pod uwagę sytuację rodzinną nauczyciela. Nauczyciel otrzymuje zmniejszone wynagrodzenie zasadnicze od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym został zawieszony w pełnieniu obowiązków. Natomiast do dodatków i wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe nie ma w tym czasie w ogóle prawa.
Jeśli nauczyciel został tymczasowo aresztowany, jego wynagrodzenie jest zmniejszane maksymalnie o połowę.
PRZYKŁAD
Nauczyciel zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas określony został tymczasowo aresztowany. W związku z tym został z mocy prawa zawieszony w pełnieniu obowiązków. W tym czasie szkoła wypłaca mu wynagrodzenie zasadnicze zmniejszone o połowę. Z umowy o pracę wynikało, że nauczyciel ma prawo do dodatków do wynagrodzenia. W okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków wypłata tych dodatków została wstrzymana, tak samo jak wypłata wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe przydzielone w arkuszu organizacyjnym.
Wzór pisma o zawieszeniu w pełnieniu obowiązków nauczyciela i zmniejszeniu wynagrodzenia
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
WAŻNE!
W przypadku odbywania kary pozbawienia wolności nauczyciel traci prawo do całego wynagrodzenia.
Jeśli prowadzone przeciwko nauczycielowi postępowanie karne lub dyscyplinarne zostanie umorzone z powodu braku dowodów lub zapadanie wyrok uniewinniający, nauczycielowi musi zostać wypłacone wynagrodzenie, którego wypłatę wstrzymano. Jeżeli jednak w czasie postępowania dyscyplinarnego nauczyciel został zawieszony w obowiązkach, a następnie ukarany karą zwolnienia z pracy, to w przypadku, gdy po odwołaniu się do sądu uzyska orzeczenie uniewinniające, otrzyma zwrot wynagrodzenia tylko do dnia wygaśnięcia stosunku pracy. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 21 lipca 1999 r. (sygn. I PKN 162/99), w którym orzekł:
„Jeżeli w dacie wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela istniało prawomocne orzeczenie komisji dyscyplinarnej o wydaleniu z zawodu, to art. 84 ust. 5 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (j.t. DzU z 1997 r. nr 56, poz. 357 ze zm.) pozwala na zwrot zatrzymanej części wynagrodzenia tylko za okres zawieszenia w pełnieniu obowiązków i do daty wygaśnięcia stosunku pracy. W świetle tego przepisu brak jest podstaw do zasądzenia wynagrodzenia za okres po tej dacie, choćby następnie w wyniku rewizji nadzwyczajnej postępowanie dyscyplinarne zostało umorzone albo obwiniony został uniewinniony”.
7. Postępowanie dyscyplinarne a odpowiedzialność porządkowa
Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli nie wyłącza możliwości pociągnięcia ich do odpowiedzialności porządkowej na zasadach wynikających z przepisów Kodeksu pracy. Za nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku pracy, przepisów bhp, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności nauczyciel może być ukarany przez pracodawcę (art. 108 Kodeksu pracy):
• karą upomnienia,
• karą nagany.
Nieprzestrzeganie przepisów bhp lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w godzinach pracy może być również podstawą do nałożenia kary pieniężnej.
• art. 75–85 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.),
• art. 108 Kodeksu pracy,
• rozporządzenie z 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (DzU nr 15, poz. 64).
Ewa Preis
radca prawny