Nadszedł wyjątkowo trudno czas dla zwierząt - walka o przetrwanie zimy. Ale natura nie pozostawia ich samym sobie. Jak zwierzęta przygotowują się do zimy?
- Ludzie i zwierzęta przygotowują się do zimy
- Gromadzenie zapasów i sen zimowy
- Inne formy zimowego snu
- Inny jadłospis, nowe futro na zimę
- Zwierzęta na emigracji
Ludzie i zwierzęta przygotowują się do zimy
Pod względem przygotowywania się do zimy zwierzęta leśne przypominają człowieka, czy może raczej to człowiek podpatruje zwierzęta? My wyciągamy z szafy ciepłą odzież, zwierzęta zmieniają futro, tak samo gromadzimy zapasy na zimę. Czasem decydujemy się zmienić klimat na cieplejszy, niektóre zwierzęta także pokonują ogromne dystanse, by zimą móc wygrzewać się w promieniach słońca. Dla wielu osób zima jest czasem znacznego ograniczenia aktywności. Stajemy się apatyczni i leniwie spędzalibyśmy czas pod kocem. Nie możemy pozwolić sobie na taki luksus, ale zwierzęta już tak. Niektóre gatunki zasypiają wczesną jesienią i budzą się dopiero na wiosnę.
Zacząć trzeba od tego, że wśród zwierząt można wyróżnić dwie różne grupy. Są to zwierzęta zmiennocieplne, których temperatura ciała zmienia się wraz z temperaturą otoczenia i zwierzęta stałocieplne, które niezależnie od temperatury otoczenia potrafią utrzymać stałą temperaturę ciała. Do pierwszej grupy należą wszystkie bezkręgowce, a z kręgowców ryby, płazy i gady, natomiast drugą grupę stanowią ptaki i ssaki.
Gromadzenie zapasów i sen zimowy
Niektóre zwierzęta pozostają aktywne w okresie zimowym. Dotyczy to głównie gryzoni i zwierząt owadożernych np. wiewiórki czy kreta. Oznacza to, że muszą utrzymywać stałą temperaturę ciała, a to wiąże się ze znacznym wydatkiem energetycznym. Właśnie z tego względu muszą zapewnić sobie łatwy dostęp do pożywienia. Gromadzą pożywienie zanim nastaną chłodniejsze dni.
Inną strategią przetrwania zimy jest zapadanie w sen zimowy. Wariant ten wybrało część ssaków oraz gady i płazy, jak również większość bezkręgowców. Zanim zwierzęta zasną na zimę, muszą zgromadzić odpowiednio duże rezerwy energetyczne w postaci tkanki tłuszczowej. Niektóre z nich, w tym czasie podwajają swoją masę ciała. Konieczne jest też znalezienie odpowiedniego schronienia – najczęściej są to różnego rodzaju nory, rozpadliny, dziuple, jaskinie, sterty gałęzi i liści.
Gdy zwierzęta zasypiają, ich organizm wyraźnie zmniejsza swoją aktywność. Temperatura ciała ulega obniżeniu, oddech ulega spłyceniu, spada liczba uderzeń serca. Głębokość snu zależy od gatunku. Niektóre zwierzaki nie budzą się przez długi czas, inne przerywają drzemkę, by załatwić potrzeby fizjologiczne.
Inne formy zimowego snu
Inną formą snu zimowego jest hibernacja. W całym organizmie zachodzą bardzo duże zmiany. Spowalnia metabolizm, praca serca i oddech, a temperatura ciała niektórych gatunków spada nawet do 2 stopni Celsjusza.
Zwierzęta hibernujące wybudzają się tylko sporadycznie, by uzupełnić zapas wody lub zmienić schronienie. Wynika to z faktu, że przebudzenie ze stanu hibernacji wiąże się z ogromnym wydatkiem energetycznym. Zwierzęta hibernujące to m.in. gady, płazy, nietoperze, świstaki, popielice i chomiki europejskie.
Specyficznym rodzajem letargu jest diapauza. W tym stanie dochodzi do całkowitego zahamowania rozwoju i wzrostu organizmu. Taka strategia zimowania dotyczy przede wszystkim bezkręgowców, najczęściej owadów.
Inny jadłospis, nowe futro na zimę
Zwierzęta pozostające aktywne zimą, które nie gromadzą zapasów, są zmuszone do zmiany jadłospisu na bardziej dostępny. Gatunki mięsożerne zaczynają gustować w padlinie, którą łatwo znajdują w okresie zimowym. Niektóre zwierzęta, które wiosną i latem żywią się owadami, zaczynają zjadać nasiona. Dotyczy to przede wszystkim ptaków, m.in. dzięciołów.
Skuteczną strategią przetrwania zimy jest też zmiana naturalnej szaty z letniej na zimową. Nie chodzi tu wyłącznie o ochronę przed mrozem, ale także o skuteczniejszy kamuflaż w warunkach zimowych. Sarny, jelenie czy dziki mają sierść pokrytą tłuszczem, naturalnym impregnatem, która zatrzymuje wiele wilgoci. Włosy na grzbiecie rosną ku dołowi, niczym dachówki, kierując spływającą wodę ku ziemi. Dlatego zwierzęta przez długi czas mają suchą skórę i nie czują wilgoci. W zimie, przy siarczystych mrozach zwierzęta czują się dobrze, bo nastroszone futro stanowi świetną izolację.
Zwierzęta na emigracji
Gdy nastaje zima, wiele ptaków szuka cieplejszego miejsca do życia. Bociany, wilga, słowik czy jaskółka opuszczają nasz kraj i odlatują do dalekich krajów. Co ciekawe, są też gatunki, które przylatują do Polski. Robią to m.in. jemiołuszki, gile i sikorki. Kilkutygodniowy lot wymaga zgromadzenia znacznych zapasów energetycznych, więc zanim ptaki wzbiją się do lotu, najpierw muszą intensywnie żerować.