Charakter prawny spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu
Lokatorskie prawo do lokalu trwa tak długo jak członkostwo uprawnionego w spółdzielni mieszkaniowej. Istnieje zasada przymusowej wspólności małżeńskiej wszystkich rodzajów spółdzielczych praw do lokali, przydzielanych jednemu z małżonków w trakcie trwania małżeństwa dla zaspokajania potrzeb rodziny. Należeć może ono wspólnie jedynie do małżonków. Taka konstrukcja tego prawa zakłada istnienie miedzy małżonkami łącznej wspólności tego prawa, nie zaś wspólności w częściach ułamkowych, choćby w małżeństwie istniał ustrój rozdzielności majątkowej. Wspólna przynależność spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu do obojga małżonków powstaje w wyniku zawarcia umowy ze spółdzielnią przez jednego z małżonków, ze względu na fakt, iż pozostają oni we wspólności majątkowej, a nabycie przedmiotowego prawa zostało dokonane do majątku wspólnego. W związku z tym, że wspólna przynależność spółdzielczego lokatorskiego prawa do małżonków jest wyjątkiem od zasady jednopodmiotowości tego prawa, ustanie małżeństwa wyznacza kres dopuszczalności takiego stanu.
Co powinni zrobić małżonkowie po rozwodzie?
Po ustaniu małżeństwa wskutek rozwodu lub po unieważnieniu małżeństwa małżonkowie powinni w terminie jednego roku zawiadomić spółdzielnię, któremu z nich przypadło spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, albo przedstawić dowód wszczęcia postępowania sądowego o podział tego prawa.
Były małżonek niebędący członkiem spółdzielni powinien złożyć deklarację członkowską w terminie 3 miesięcy od dnia, w którym przypadło mu prawo do lokalu. Byłemu małżonkowi przysługuje roszczenie o przyjęcie w poczet członków spółdzielni. Jeżeli małżonkowie nie dokonają czynności, o których mowa w ust. 1, spółdzielnia wyznaczy im w tym celu dodatkowy termin, nie krótszy niż 6 miesięcy, uprzedzając o skutkach, jakie może spowodować jego niezachowanie. Po bezskutecznym upływie tego terminu spółdzielnia może podjąć uchwałę o wygaśnięciu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu (art. 13 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, z późn. zm.). Należy zauważyć, iż jest to uprawnienie fakultatywne Spółdzielni. Spółdzielnia nie zawsze jest w stanie w odpowiednim czasie zareagować na brak złożonego przez byłych małżonków zawiadomienia, gdyż nie zawsze posiada informacje o rozwodzie, w związku z tym, w takim wypadku należy przyjąć, iż reakcja spółdzielni może nastąpić w każdym czasie, wówczas gdy spółdzielnia otrzyma wiedzę umożliwiającą jej taką reakcję (E. Bończak-Kucharczyk, Spółdzielnie Mieszkaniowe : komentarz, Warszawa 2008, s. 304).
Komu po rozwodzie przypadnie spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu?
Z wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej, w zakresie stosowania przepisów o podziale majątku wspólnego małżonków, w wypadku gdy w skład tego majątku wchodzi spółdzielcze prawo do lokalu (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1974 r. III CZP 1/74 OSNCP 1975/3 poz. 37), regułę przyznawania lokalu mieszkalnego małżonkowi sprawującemu pieczę nad dzieckiem należy rozumieć w ten sposób, że reguła ta będzie miała zastosowanie jeżeli okoliczności konkretnej sprawy nie przemawiają za przyznaniem lokalu mieszkalnego drugiemu z małżonków.
Zatem w myśl wytycznych kwestia pierwszeństwa do otrzymania lokalu mieszkalnego pozostawiona jest rozsądnej ocenie sędziowskiej.
Na sposób ukształtowania tego prawa może też mieć wpływ sytuacja majątkowa małżonków (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1974 r. III CZP 1/74 OSNCP 1975/3 poz. 37).
W niektórych sytuacjach sąd może dojść do wniosku, że żaden z małżonków nie powinien być, jeżeli chodzi o przyznanie spółdzielczego prawa do lokalu, uprzywilejowany. W takich wypadkach sąd może przyznać małżonkom całość lub odpowiednią część wierzytelności z tytułu wkładu. Wówczas spółdzielcze prawo do lokalu wygasa, a przed każdym z małżonków stoją dwie możliwości: albo wycofają oni przyznaną im część wkładu, albo po uzupełnieniu swojej części będą się ubiegali o przydział - oczywiście na zasadach ogólnych - dotychczas wspólnego lub innego lokalu. Jednakże zauważyć należy, iż sąd w swoich kryteriach ocennych, będzie rozpatrywał każdą sytuację indywidualnie, a w myśl wytycznych kwestia pierwszeństwa do otrzymania lokalu mieszkalnego pozostawiona jest rozsądnej ocenie sędziowskiej.
Jak podzielić spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu?
Należy zaznaczyć ze spółdzielnia mieszkaniowa nie jest władna dokonywać podziału spółdzielczego prawa do lokalu pomiędzy byłych małżonków i nie służy jej uprawnienie do pozbawienia prawa do lokalu jednego małżonka z korzyścią dla drugiego.
Może to nastąpić albo w drodze umowy między małżonkami, albo na drodze sądowej a podejmowanie w tym zakresie jakichkolwiek czynności przez spółdzielnię jest nieważne.
W związku z powyższym podziału prawa lokatorskiego można dokonać w drodze umowy, bądź na drodze postępowania sądowego. (art. 13 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. Spółdzielnie mieszkaniowe Dz.U.2003.119.1116).
Podstawa Prawna:
Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, z późn. zm.)