Instytucja służebności przesyłu funkcjonuje w polskim prawodawstwie od stosunkowo niedawna, bo dopiero od dekady. Przedmiotowe przepisy zostały wprowadzone w dniu 3 sierpnia 2008 roku zapisami art. 1 pkt. 2 ustawy z 30 maja 2008 r. zmieniającej ustawę Kodeks cywilny (k.c.). Celem regulacji miało być określenie stosunków prawnych pomiędzy przedsiębiorcami przesyłowymi i właścicielami nieruchomości, na obszarze których funkcjonują lub mają zostać zainstalowane urządzenia przesyłowe będące własnością tychże przedsiębiorców.
Prawo służebności przesyłu reguluje k.c. w art. 3051-3054 oraz przepisy o służebnościach gruntowych w art. 285–295. Jest to regulacja dopuszczająca obciążenie nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub już posiada w jej obszarze urządzenia opisane w art. 49 par. 1 k.c., prawem upoważniającym go do korzystania z obciążonej nieruchomości w oznaczonym zakresie i zgodnie z przeznaczeniem przedmiotowych urządzeń.
W krajowych warunkach prawnych służebność przesyłu ustanawiana jest poprzez zawarcie umowy pomiędzy przedsiębiorcą przesyłowym a właścicielem nieruchomości, która ma być obciążona. Gdyby zawarcie umowy było z jakiegoś powodu niemożliwe (np. przez brak jednej ze stron), służebność przesyłu może zostać ustanowiona orzeczeniem sądu.
Zobacz: Postępowanie administracyjne
Z kolei art. 3052 rozstrzyga kwestie ewentualnej odmowy którejś ze stron na zawarcie umowy o ustanowienie służebności przesyłu. Jeżeli taką stroną byłby właściciel nieruchomości, a służebność byłaby konieczna dla właściwego korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 par.1, przedsiębiorca może żądać jej ustanowienia za odpowiednim wynagrodzeniem.
Natomiast jeśli stroną odmawiającą zawarcia przedmiotowej umowy jest przedsiębiorca przesyłowy, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu.
Właścicielowi nieruchomości przysługuje więc w praktyce bezwarunkowo wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności przesyłu, zarówno w przypadku istniejących już w jej obszarze urządzeń linii przesyłowej, jak i w sytuacji ich planowania przez przedsiębiorstwo przesyłowe. Wynagrodzenie to de facto jest po części samo w sobie odszkodowaniem z tytułu utraty wartości nieruchomości, po części zaś jest rekompensatą zazwyczaj istotnych utrudnień w normalnym korzystaniu z nieruchomości z powodu przebiegających pod lub ponad powierzchnią gruntu wszelkiego rodzaju urządzeń linii przesyłowych.
Co jednak istotne, wynagrodzenie z tytułu służebności przesyłu nie jest elementem obligatoryjnym umowy o ustanowienie takiego świadczenia. Oznacza to, że można ustanowić służebność przesyłu zarówno za wynagrodzeniem, jak i bez wynagrodzenia.
Szczególnym rodzajem odszkodowania za używanie urządzeń linii przesyłowej zlokalizowanej na konkretnej nieruchomości, jest należność z tytułu bezumownego korzystania z tej ostatniej. Są to stosunkowo częste przypadki, do których zalicza się choćby sytuacja dziedziczenia nieruchomości, na której od lat funkcjonują urządzenia przesyłowe bez stosownej umowy.
W takim przypadku właściciel powinien zwrócić się do przedsiębiorstwa przesyłowego z ofertą podpisania umowy o ustanowienie służebności przesyłu z zastrzeżeniem należnego odszkodowania za okres bezumownego korzystania z nieruchomości. Jeśli taka umowa zostanie zawarta, a w niej ustalona wysokość wynagrodzenia, to odszkodowanie przelicza się jako iloczyn miesięcznego czynszu oraz ilości miesięcy bezumownego korzystania z nieruchomości. Co ważne, przedawnienie roszczenia z przedmiotowego tytułu następuje z upływem lat 10-ciu, a zatem maksymalnie za taki okres możliwe jest uzyskanie odszkodowania.